Tại Việt Nam – quốc gia có hơn 3.000 km đường bờ biển, nơi cá và thủy sản luôn hiện diện trong bữa ăn hàng ngày – câu hỏi “Ăn cá có thực sự giúp học sinh học giỏi hơn không?” có thể không chỉ là tò mò. Một nghiên cứu quy mô lớn tại Thụy Điển đã cho thấy có thể có mối liên hệ rõ rệt giữa tần suất tiêu thụ cá và kết quả học tập của thanh thiếu niên.
Cá không chỉ là thực phẩm giàu dinh dưỡng
Trong nghiên cứu do nhóm chuyên gia Thụy Điển dẫn đầu, gần 5.000 thanh thiếu niên trong độ tuổi 15 được khảo sát về thói quen ăn cá và kết quả học tập của họ.
Kết quả cho thấy, những học sinh ăn cá ít nhất một lần mỗi tuần có xu hướng đạt điểm số cao hơn so với những em chỉ ăn cá dưới một lần mỗi tuần.
Và đáng chú ý, nhóm ăn cá hai lần mỗi tuần có điểm trung bình cao nhất – một chỉ báo cho thấy mối liên hệ có thể mang tính “liều lượng”.
Tác giả chính của nghiên cứu, Maria L. A. Kimlin cùng cộng sự đã công bố bài viết trên tạp chí Acta Paediatrica vào năm 2009.
Nghiên cứu này dựa trên một bộ dữ liệu dân số rộng lớn ở Thụy Điển và cung cấp bằng chứng dịch tễ học đầu tiên về việc ăn cá có thể hỗ trợ thành tích học tập của học sinh trung học.
Omega-3 dưỡng chất cho não bộ
Các nhà khoa học lý giải rằng sự khác biệt này có thể bắt nguồn từ việc cá là nguồn thực phẩm giàu axit béo omega-3, đặc biệt là DHA và EPA – những chất có vai trò quan trọng trong sự phát triển của não bộ, đặc biệt là trong giai đoạn thanh thiếu niên khi não vẫn đang hoàn thiện.
Nghiên cứu trước đó từng chỉ ra rằng omega-3 có liên quan đến cải thiện chức năng nhận thức, khả năng ghi nhớ và tập trung.
Cùng với omega-3, cá còn cung cấp protein chất lượng cao, vitamin D, i-ốt và các khoáng chất thiết yếu, tất cả đều đóng vai trò quan trọng trong quá trình học tập và phát triển trí tuệ của trẻ em.
Một số yếu tố khác có thể tác động
Tuy vậy, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng việc ăn cá thường xuyên có thể là biểu hiện của một lối sống lành mạnh tổng thể.
Những học sinh ăn cá nhiều hơn cũng có thể đến từ các gia đình có điều kiện kinh tế tốt hơn, cha mẹ có trình độ học vấn cao hơn – những yếu tố vốn đã được chứng minh là có tác động tích cực đến kết quả học tập.
Do đó, nhóm nghiên cứu đã cố gắng kiểm soát các biến số này trong mô hình phân tích để đảm bảo rằng mối liên hệ giữa tiêu thụ cá và thành tích học tập không bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài.
Kết quả vẫn cho thấy mối tương quan rõ rệt: tần suất ăn cá càng cao thì điểm số trung bình càng tốt.
Bài học cho Việt Nam với hơn 3000 km đường bở biển
Kết quả của nghiên cứu này mở ra nhiều điều đáng suy ngẫm cho Việt Nam – nơi có nguồn thủy hải sản phong phú, nhưng vẫn còn tình trạng học sinh ở một số vùng biển thiếu dinh dưỡng hoặc ít tiếp cận thực phẩm từ biển do nhiều lý do: thói quen ăn uống, thu nhập, hạ tầng bảo quản thủy sản hoặc nhận thức dinh dưỡng chưa đầy đủ.
Nếu cá – đặc biệt là các loài giàu omega-3 như cá thu, cá nục, cá ngừ, cá hồi – thực sự có thể cải thiện khả năng học tập, thì việc khuyến khích tiêu thụ cá ở học sinh cần được quan tâm nghiêm túc hơn trong các chính sách dinh dưỡng học đường.
Hiện nay, một số chương trình bữa ăn bán trú tại trường tiểu học ở Việt Nam vẫn tập trung vào thịt, trứng và rau củ, trong khi cá thường chỉ xuất hiện một cách ngẫu nhiên hoặc chưa đa dạng.
Từ kinh nghiệm Thụy Điển, chúng ta có thể đặt ra những câu hỏi cụ thể: Liệu việc bổ sung ít nhất 1–2 bữa ăn có cá mỗi tuần trong thực đơn học đường có giúp cải thiện khả năng học tập?
Làm thế nào để nâng cao nhận thức phụ huynh, giáo viên về vai trò của cá đối với trí não? Và quan trọng hơn cả: làm sao để cá – thực phẩm vốn là lợi thế của ngư dân Việt Nam – đến được với trẻ em miền núi, vùng sâu vùng xa?
Không chỉ học tốt mà sống khỏe hơn
Cũng cần lưu ý rằng, ngoài tác động tiềm năng đến điểm số, việc tiêu thụ cá thường xuyên còn mang lại nhiều lợi ích sức khỏe khác cho trẻ em và thanh thiếu niên: hỗ trợ phát triển chiều cao, tăng sức đề kháng, ngừa béo phì và các rối loạn chuyển hóa.
Trong bối cảnh nhiều học sinh Việt Nam ngày càng lệ thuộc vào thực phẩm chế biến sẵn, đồ chiên rán nhiều dầu mỡ, cá – đặc biệt là cá hấp, cá kho hoặc nấu canh – là lựa chọn vừa lành mạnh vừa phù hợp khẩu vị truyền thống.
Cá, món ăn của tri thức
Dù nghiên cứu tại Thụy Điển chưa thể khẳng định mối quan hệ nhân quả tuyệt đối giữa ăn cá và điểm cao, nhưng bằng chứng cho thấy đây là một hướng đi nhiều tiềm năng.
Với Việt Nam – nơi biển là một phần bản sắc và sinh kế – việc thúc đẩy tiêu dùng cá trong trường học không chỉ góp phần nâng cao thể chất, mà còn có thể nâng bước trí tuệ cho thế hệ tương lai.
Hoàng Nguyên biên tập
