SỨC KHỎE CON NGƯỜI BẮT ĐẦU TỪ ĐẠI DƯƠNG
LTS: Đại dương là nơi khởi nguồn sự sống – và cũng là nơi gìn giữ sức khỏe của nhân loại trong tương lai. Thế nhưng trong khi chúng ta ngày càng chú trọng đến thực phẩm sạch, không khí sạch, nước sạch… thì môi trường biển – vốn là mắt xích quan trọng trong hệ sinh thái sức khỏe – lại bị xem nhẹ.
Một nghiên cứu quy mô toàn cầu công bố trên Frontiers in Public Health (2022) đã chỉ ra rằng: mối liên hệ giữa đại dương và sức khỏe con người không chỉ tồn tại – mà còn có thể trở thành nền tảng cho các chính sách y tế, dinh dưỡng, giáo dục và truyền thông cộng đồng.
Loạt bài này sẽ chuyển thể nghiên cứu đó thành những phân tích gần gũi, gắn với bối cảnh Việt Nam, đồng thời đưa ra những khuyến nghị cụ thể về hành vi cộng đồng, chính sách truyền thông và cơ hội từ các sản phẩm biển như rong biển – tảo biển – vốn đang được báo chí và giới khoa học trong nước thúc đẩy mạnh mẽ.
KỲ 5: “Sức khỏe đại dương – sức khỏe cộng đồng” không chỉ là chuyện của nhà nước
Trong bối cảnh các hệ sinh thái biển đang chịu áp lực nặng nề từ biến đổi khí hậu, ô nhiễm rác thải nhựa và khai thác quá mức, nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng: việc bảo vệ đại dương không thể chỉ dựa vào các chính sách từ trung ương, mà cần có sự tham gia trực tiếp, sâu sát từ cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội.
Một nghiên cứu đăng tải trên tạp chí khoa học “Frontiers in Public Health” đã nhấn mạnh: mối liên kết giữa con người và đại dương – nếu muốn được duy trì bền vững – cần xuất phát từ chính những hành động cụ thể của người dân tại các vùng ven biển.
Sức khỏe biển” – không thể thiếu vai trò cộng đồng
Tại nhiều quốc gia ven biển, các mô hình quản lý biển gắn với cộng đồng đang được xem là giải pháp thiết thực và linh hoạt. Không chỉ tiết kiệm chi phí, những mô hình này còn phản ánh chính xác nhu cầu thực tế và điều kiện của từng địa phương.
Cộng đồng hoàn toàn có thể chủ động đóng góp vào việc gìn giữ sức khỏe đại dương qua nhiều hình thức như:
– Theo dõi và giám sát các hiện tượng bất thường trong môi trường biển, từ rác thải, ô nhiễm nước đến khai thác hải sản trái phép.
– Tổ chức các hoạt động làm sạch bãi biển, thu gom rác – đặc biệt là rác thải nhựa.
– Vận động lối sống tiêu dùng có trách nhiệm trong cộng đồng: mua hải sản rõ nguồn gốc, sử dụng sản phẩm biển được khai thác hoặc nuôi trồng theo hướng bền vững như cá sạch, tảo xoắn, rong biển an toàn.
– Phát triển du lịch sinh thái, du lịch xanh – vừa tạo sinh kế, vừa nâng cao nhận thức về bảo vệ tài nguyên biển.
Tổ chức xã hội: Cầu nối cho hành động địa phương và tri thức khoa học
Tại Việt Nam, ngày càng nhiều tổ chức xã hội và tổ chức hỗ trợ phát triển đã và đang đồng hành cùng cộng đồng ven biển trong các chương trình truyền thông, tập huấn, và hỗ trợ sinh kế gắn với bảo vệ môi trường biển.
Chẳng hạn, Trung tâm Bảo tồn Sinh vật biển và Phát triển Cộng đồng (MCD), Trung tâm Hành động và Liên kết vì Môi trường và Phát triển (CHANGE), GreenHub, WWF Việt Nam… là những đơn vị tích cực triển khai các dự án mang lại tác động thiết thực.
Một ví dụ điển hình là chương trình “Giảm rác thải nhựa tại Hạ Long”, không chỉ góp phần làm sạch biển mà còn cảnh báo cộng đồng về ảnh hưởng của vi nhựa – loại hạt nhỏ li ti có thể thâm nhập vào chuỗi thực phẩm và đe dọa sức khỏe con người.
Một số tổ chức khác thì hợp tác với doanh nghiệp để sản xuất các sản phẩm từ rong biển, tảo sạch – vừa tạo thu nhập cho người dân, vừa góp phần phục hồi hệ sinh thái biển ven bờ. Những sáng kiến này cho thấy tiềm năng to lớn khi cộng đồng, tổ chức xã hội và khu vực kinh tế cùng phối hợp.
Việt Nam và triển vọng nhân rộng mô hình “sức khỏe biển cộng đồng”
Dựa trên kinh nghiệm quốc tế và các thí điểm trong nước, nhiều mô hình “quản lý biển dựa vào cộng đồng” có thể được Việt Nam nhân rộng trong thời gian tới:
– Làng biển khỏe mạnh: Mỗi xã ven biển xây dựng kế hoạch hành động riêng để bảo vệ môi trường biển, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm và chăm sóc sức khỏe cộng đồng.
-Tổ truyền thông biển sạch: Do chính người dân thành lập, phối hợp cùng trạm y tế xã và các trung tâm truyền thông – giáo dục sức khỏe để lan tỏa thông tin về bảo vệ biển.
– Hội chợ sản phẩm biển an toàn: Nơi quảng bá sản phẩm như cá sạch, rong biển, hải sản chế biến rõ nguồn gốc – vừa phục vụ tiêu dùng, vừa định hướng thị trường bền vững.
Đại dương là tài sản chung – và cộng đồng là người gìn giữ trực tiếp nhất
Việc bảo vệ đại dương không thể đến từ mệnh lệnh hành chính đơn thuần, mà cần xuất phát từ hiểu biết, trách nhiệm và hành động chủ động của chính những người sống dựa vào biển.
Đó là lý do vì sao, thúc đẩy các mô hình cộng đồng gắn với sức khỏe biển không chỉ là một giải pháp môi trường – mà còn là chiến lược phát triển dài hạn, hài hòa giữa sinh kế và sinh thái.
Kỳ sau (kỳ cuối), chúng ta sẽ tổng kết chuỗi bài bằng tầm nhìn chiến lược cho Việt Nam: Tích hợp sức khỏe biển vào hệ thống y tế công cộng và giáo dục toàn dân – một cách tiếp cận mới mẻ nhưng thiết thực
Nguyên Hoàng biên tập
