Sau 2 năm triển khai thực hiện, dự án “Sinh kế bền vững cho cộng đồng ven biển huyện Bình Sơn thông qua trao quyền cho cộng đồng, bảo tồn các hệ sinh thái và văn hóa tri thức bản địa trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa” (gọi tắt là dự án) cơ bản đã đạt được một số kết quả đáng khích lệ.
Dự án góp phần thay đổi nhận thức của cán bộ và nhân dân trong việc phát huy vai trò của cộng đồng cư dân ven biển trong việc bảo vệ, khai thác hợp lý các hệ sinh thái tự nhiên.
Liên kết “4 nhà”
Dự án được UBND tỉnh phê duyệt có sự tài trợ của Chương trình tài trợ các dự án nhỏ – Quỹ Môi trường toàn cầu (UNDP/GEF SGP) và giao cho Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh chủ trì, phối hợp, triển khai tại các xã Bình Hải, Bình Thuận, Bình Phước và thị trấn Châu Ổ (Bình Sơn).
Sau 2 năm triển khai thực hiện, hệ sinh thái san hô Gành Yến (Bình Hải), hệ sinh thái rừng ngập mặn bàu Cá Cái (Bình Thuận), hệ sinh thái rừng dừa nước Cà Ninh (Bình Phước) được bảo vệ và phát huy các giá trị. Từ đó tạo nguồn sinh kế bền vững dựa trên những giá trị thiên nhiên và bản sắc văn hóa vốn có của cư dân địa phương.
Có được kết quả này, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh đã thực hiện tốt vai trò phối hợp tổ chức liên kết “4 nhà”: Nhà quản lý, doanh nghiệp, người dân, nhà khoa học và kết nối tri thức bản địa, phát triển kinh tế – xã hội địa phương thông qua các hoạt động, nâng cao năng lực cộng đồng, nhất là thiết lập quan hệ đối tác chặt chẽ với UNDP/GEF SGP.
“Vai trò của người dân nơi đây hết sức cần thiết. Họ có thể tăng cường sinh kế cho gia đình và gìn giữ nguồn lợi của quốc gia cũng như đóng góp vào công tác bảo vệ môi trường. Những năm qua, UNDP/GEF SGP đã và đang giúp đỡ các cộng đồng sinh kế bền vững và giúp cho Việt Nam thực hiện một phần cam kết tại các công ước quốc tế”, Điều phối viên quốc gia Chương trình tài trợ các dự án nhỏ – Quỹ Môi trường toàn cầu tại Việt Nam Nguyễn Thị Thu Huyền chia sẻ.
Một trong những giải pháp để thực hiện có hiệu quả dự án này là người dân đồng tình ủng hộ và tích cực tham gia phát triển sinh kế theo hướng bền vững; tự giác tổ chức thu gom rác thải, trồng cây xanh, gìn giữ môi trường sống trong lành, biết cách làm du lịch cộng đồng tại nơi mình sinh sống, biết tìm hiểu, tự hào về nét đẹp văn hóa và tri thức bản địa, góp phần xây dựng, bảo tồn và phát huy giá trị hệ sinh thái tự nhiên mang lại.
“Tổ cộng đồng rừng dừa nước Cà Ninh được thành lập, người dân có ý thức bảo vệ môi trường, thu nhặt rác thải nên dòng sông rất đẹp. Từ đó thu hút đông đảo du khách đến tham quan, mang lại thu nhập cho chính người dân”, Tổ trưởng Tổ cộng đồng rừng dừa nước Cà Ninh Nguyễn Ngọc Sơn cho hay.
Tháo gỡ khó khăn để phát triển sinh kế bền vững
Mới đây, Liên hiệp các Hội khoa học và Kỹ thuật tỉnh đã tổ chức hội thảo khoa học đánh giá tác động của dự án sau hơn 2 năm triển khai thực hiện. Bên cạnh những lợi ích thiết thực mà dự án mang lại, một số tham luận cũng đã đề cập đến những khó khăn, thách thức.
Nhiều ý kiến cho rằng, dự án cần hơn nữa sự chung tay hỗ trợ từ nhiều phía, đặc biệt là chính quyền các cấp. Trong đó có vấn đề giữa người dân trong tổ cộng đồng và người dân bên ngoài tổ cộng đồng.
Thực tế tại Gành Yến cho thấy, thành viên thuộc tổ cộng đồng ý thức được việc khai thác rong mơ không đúng mùa sẽ ảnh hưởng đến rạn san hô, nhưng người dân không nằm trong tổ cộng đồng hoặc ở địa phương lân cận lại không tuân thủ theo quy định.
Họ tự ý khai thác, đánh bắt nguồn lợi thủy sản… làm ảnh hưởng đến công tác bảo tồn, gìn giữ môi trường và hệ sinh thái. Điều này phần nào gây khó khăn trong việc quản lý, bảo vệ và khai thác theo đúng quy chế và kế hoạch của tổ cộng đồng đã đề ra.
“Cơ chế để xử lý các hoạt động của những người dân ngoài tổ cộng đồng chưa có. Vì vậy, tổ cộng đồng tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, vận động để người dân hiểu giá trị của hệ sinh thái để cùng nhau bảo vệ. Hiện nay, tổ cộng đồng chưa có cơ chế thu ổn định nên hoạt động của tổ cộng đồng vẫn còn nhiều khó khăn”, Phó Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản (Sở NN&PTNT) Đỗ Thị Thu Đông cho biết.
Để các kết quả của dự án đi vào chiều sâu và bền vững sau khi chương trình kết thúc vào quý I/2025, nhiều tham luận cũng đặt ra một số vấn đề liên quan đến việc đồng quản lý cho các hệ sinh thái một cách bao quát hoặc là quy định cụ thể từng loại hệ sinh thái, như hệ sinh thái thủy sản phù hợp với Luật Thủy sản, hệ sinh thái rừng phù hợp với Luật Bảo vệ và phát triển rừng, hệ sinh thái sinh học phù hợp với Luật Đa dạng sinh học…
Từ đó việc áp dụng văn bản pháp lý thành lập tổ chức cộng đồng sát với thực tế từng khu vực sinh thái tự nhiên, sau khi được Nhà nước giao quyền quản lý, bảo vệ và phát huy các giá trị nhiều mặt của hệ sinh thái, tạo nguồn sinh kế bền vững cho cộng đồng.
Trong khuôn khổ dự án “Sinh kế bền vững cho cộng đồng ven biển huyện Bình Sơn thông qua trao quyền cho cộng đồng, bảo tồn các hệ sinh thái và văn hóa tri thức bản địa trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa”, nhạc sĩ Trần Xuân Tiên đã sáng tác ca khúc
“Đến với yêu thương”, nhằm góp phần lan tỏa vẻ đẹp thiên nhiên và giá trị văn hóa bản địa đặc sắc của các điểm du lịch cộng đồng. Ngoài ra, các nghệ sĩ nhiếp ảnh cũng có những tác phẩm ghi lại những khoảnh khắc đẹp nhằm quảng bá, phát triển du lịch cộng đồng tại các địa phương thực hiện dự án.
“Chính quyền địa phương cấp xã cần tích cực hơn trong việc tìm hiểu những yêu cầu, những mong muốn của cộng đồng. Qua đó có những giải pháp để cộng đồng ngày càng phát triển, tăng thu nhập thông qua trao quyền cho cộng đồng bảo vệ hệ sinh thái và văn hóa bản địa.
UBND huyện thông qua các đề án, các chương trình lồng ghép cùng với các địa phương để gắn với việc phát triển du lịch cộng đồng, phát triển sản phẩm OCOP, phát triển những hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội tại chính các xã đang triển khai dự án.
Có như vậy thì sau khi dự án kết thúc, các hoạt động vẫn duy trì, phát triển bền vững theo những định hướng đã đề ra”, Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Bùi Thị Hạnh mong muốn.
Theo Phó Chủ tịch UBND huyện Bình Sơn Phạm Quang Sự, khi dự án kết thúc, huyện Bình Sơn sẽ tập trung chỉ đạo và phát huy, duy trì mô hình có hiệu quả. UBND huyện sẽ quan tâm tạo điều kiện hỗ trợ kinh phí; đồng thời chỉ đạo các ngành và địa phương quan tâm trong việc tập huấn, tham quan học tập kinh nghiệm; tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các tổ cộng đồng hoạt động có hiệu quả.
Bên cạnh đó, địa phương cũng kiến nghị với các ban, ngành tỉnh, các tổ chức tiếp tục quan tâm giúp đỡ cho huyện Bình Sơn triển khai hiệu quả nhiều mô hình khác.
Có thể thấy, dự án đã có những tác động tích cực, nhận thức của chính quyền và cộng đồng được nâng lên rõ rệt. Người dân quan tâm, tin tưởng, đồng tình và mong muốn được góp sức quản lý bảo vệ cảnh quan, môi trường, hệ sinh thái.
Đặc biệt, UBND các xã vùng dự án đã xây dựng được kế hoạch phát triển du lịch cộng đồng lồng ghép quảng bá văn hóa truyền thống của địa phương. Qua đó, người dân đồng tình, phấn khởi tham gia phát triển sinh kế, nâng cao thu nhập và từng bước cải thiện đời sống.
Theo báo Quảng Ngãi
