Nói về sức khỏe tâm thần, Tiến sĩ Robert K. McNamara, Giáo sư Tâm thần học và Khoa học thần kinh, Khoa Tâm thần học và Khoa học thần kinh hành vi, Đại học Y khoa Cincinnati (Mỹ), nhấn mạnh một hướng đi thường bị bỏ qua trong việc cải thiện sức khỏe tâm thần: dinh dưỡng
Mối liên hệ giữa chế độ ăn uống và sức khỏe tinh thần đang ngày càng được công nhận. Trong số nhiều yếu tố dinh dưỡng có thể hỗ trợ chức năng nhận thức, axit béo omega-3—cụ thể là EPA (axit eicosapentaenoic) và DHA (axit docosahexaenoic)—đã thu hút sự chú ý lớn vì tiềm năng giảm triệu chứng của nhiều rối loạn tâm thần.
Tỷ lệ rối loạn tâm thần
Theo báo cáo của National Institute of Mental Health (NIMH), các rối loạn tâm thần như trầm cảm, lo âu và ADHD có tỷ lệ khá cao ở thanh thiếu niên và người trưởng thành trẻ tuổi tại Hoa Kỳ (NIMH, 2022). Các nghiên cứu này chỉ ra rằng 16.6% người Mỹ có thể mắc Rối loạn trầm cảm chính (MDD) trong suốt đời và rối loạn lo âu ảnh hưởng đến 31.6% dân số (NIMH, 2022).
Các rối loạn tâm thần rất phổ biến, ảnh hưởng đến hàng triệu người trên toàn thế giới. Tại Hoa Kỳ, các tình trạng nghiêm trọng như Rối Loạn Trầm Cảm Chính (MDD), rối loạn lưỡng cực, rối loạn lo âu và Rối Loạn Tăng Động Giảm Chú Ý (ADHD) có tỷ lệ rất cao.
Chẳng hạn, MDD có tỷ lệ tồn tại suốt đời là 16,6%, và rối loạn lo âu ảnh hưởng đến 31,6% dân số. Thời kỳ thanh thiếu niên và tuổi trẻ là những giai đoạn quan trọng, nơi nhiều rối loạn này bắt đầu xuất hiện, và chúng có thể có tác động lâu dài, thậm chí làm tăng nguy cơ tự sát—nguyên nhân gây tử vong thứ ba ở thanh thiếu niên.
Mặc dù có nhiều phương pháp điều trị như liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) và các can thiệp dược phẩm, mối quan tâm ngày càng tăng về tác dụng phụ và sử dụng lâu dài thuốc.
Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin chọn lọc (SSRIs), chẳng hạn, có thể không giải quyết hoàn toàn triệu chứng cho nhiều thanh thiếu niên, dẫn đến tỷ lệ ngừng thuốc và tái phát triệu chứng cao. Do đó, có một nhu cầu cấp bách cho các lựa chọn thay thế an toàn và bền vững hơn cho thuốc. Tại đây, dinh dưỡng—cụ thể là omega-3—nổi lên như một lựa chọn đầy hứa hẹn.
Vai trò của axit béo Omega-3 trong sức khỏe tâm thần
Axit béo omega-3 là chất béo thiết yếu chủ yếu được lấy từ nguồn biển như cá và rong biển. Những chất béo này rất quan trọng cho việc duy trì chức năng não và đã được liên kết với việc cải thiện điều hòa tâm trạng cũng như giảm viêm—các yếu tố chính trong sự phát triển và điều trị rối loạn tâm thần.
Các nghiên cứu khoa học liên tục chỉ ra rằng những người có mức omega-3 thấp thường có tỷ lệ cao hơn các tình trạng như trầm cảm, lo âu và rối loạn lưỡng cực. Thú vị là, omega-3 đặc biệt phong phú trong các loại cá béo như cá hồi, cá mòi và cá thu, cũng như trong rong biển—một nguồn thực vật. Điều này giúp chúng trở thành nguồn thực phẩm dễ tiếp cận cho nhiều người, bất kể sở thích ăn uống.
Bằng chứng mới nổi cho thấy bổ sung omega-3 có thể giúp giảm triệu chứng ở những người bị MDD, ADHD, rối loạn lưỡng cực và rối loạn lo âu. Một trong những cơ chế chính mà omega-3 hoạt động là thông qua tính chất chống viêm của chúng. Viêm mãn tính trong não được cho là góp phần vào sự phát triển của rối loạn tâm thần, và omega-3 đã được chứng minh là giảm viêm trong não, điều này có thể cải thiện điều hòa cảm xúc và chức năng nhận thức.
Ngoài ra, omega-3 còn hỗ trợ tính linh hoạt của não, khả năng của não trong việc hình thành các kết nối thần kinh mới. Điều này đặc biệt quan trọng đối với những người bị rối loạn tâm trạng và lo âu, nơi các rối loạn trong mạng lưới não, đặc biệt là trong các khu vực chịu trách nhiệm cho điều hòa cảm xúc và kiểm soát nhận thức, là phổ biến.
Omega-3 cũng đã được liên kết với tăng cường tính linh hoạt synap và tăng trưởng thần kinh, giúp não hồi phục khỏi căng thẳng và thách thức môi trường.
Omega-3 và các rối loạn tâm thần cụ thể
Trầm cảm: Omega-3, đặc biệt là DHA, được biết đến là cải thiện tín hiệu serotonin và dopamine, hai neurotransmitter liên quan đến điều hòa tâm trạng. Các phân tích tổng hợp đã chỉ ra rằng bổ sung omega-3 có thể giảm triệu chứng trầm cảm, đặc biệt khi kết hợp với các liệu pháp truyền thống như CBT hoặc thuốc chống trầm cảm.
Lo âu: Omega-3 cũng có lợi cho những người đối phó với lo âu mãn tính. Bằng cách giảm viêm trong não và cải thiện phản ứng hormon với căng thẳng, omega-3 có thể giúp điều hòa các triệu chứng liên quan đến lo âu, mang lại sự giảm bớt cho những người không đáp ứng tốt với các phương pháp điều trị truyền thống.
ADHD: Axit béo omega-3 đã được chứng minh là hỗ trợ phát triển thần kinh và chức năng nhận thức, đặc biệt ở trẻ em bị ADHD. Các nghiên cứu cho thấy việc bổ sung omega-3 có thể giảm triệu chứng như sự mất tập trung, hiếu động và tính bốc đồng.
Rối loạn lưỡng cực: Một số nghiên cứu chỉ ra rằng việc bổ sung omega-3 có thể giúp ổn định sự thay đổi tâm trạng ở những người mắc rối loạn lưỡng cực, có thể làm giảm tần suất và mức độ nghiêm trọng của các cơn hưng cảm và trầm cảm.
Nguồn gốc từ biển của Omega-3
Trong khi lợi ích của omega-3 từ cá đã được thiết lập rõ ràng, rong biển—một thực vật biển quan trọng—gần đây đã nổi lên như một nguồn thay thế, đặc biệt cho những người theo chế độ ăn chay hoặc thuần chay.
Rong biển giàu EPA và DHA, mặc dù khả năng hấp thụ có thể khác một chút so với omega-3 từ cá. Tuy nhiên, đối với những người không thể hoặc không muốn tiêu thụ cá, bổ sung rong biển là một cách hiệu quả để có được những axit béo thiết yếu này.
Hơn nữa, rong biển còn giàu các chất dinh dưỡng quan trọng khác như iodine, chất xơ và một loạt các vitamin và khoáng chất góp phần vào sức khỏe nhận thức tổng thể.
Kết hợp Omega-3 vào cuộc sống hàng ngày
Mặc dù bằng chứng ngày càng tăng hỗ trợ vai trò của omega-3 trong sức khỏe tâm thần, chế độ ăn uống và bổ sung dinh dưỡng vẫn còn bị lãng quên trong thực hành sức khỏe tâm thần. Nhiều nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe vẫn ưu tiên các phương pháp điều trị dược phẩm, và sự tập trung vào dinh dưỡng thường bị lùi lại do thiếu đào tạo về tâm lý dinh dưỡng.
Tuy nhiên, Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ đã công nhận tiềm năng điều trị của omega-3, đặc biệt trong việc điều trị MDD. Do đó, các khuyến nghị đang xuất hiện cho việc bổ sung omega-3 (1 g/ngày của EPA + DHA) cho bệnh nhân bị trầm cảm, với kết quả hứa hẹn.
Bức tranh lớn hơn: Omega-3 và sức khỏe não
Mối liên hệ giữa sức khỏe não và sức khỏe tâm thần đã được ghi nhận rõ ràng, với các nghiên cứu hình ảnh não cho thấy sự bất thường trong cấu trúc và chức năng não của những người bị rối loạn tâm trạng, lo âu và tâm thần. Những bất thường này thường thể hiện dưới dạng giảm chất xám, giảm tính toàn vẹn myelin, và kết nối giữa các vùng não bị rối loạn. Omega-3, tuy nhiên, đã được chứng minh là thúc đẩy sự phát triển của não, hỗ trợ
Nguyễn Quỳnh
