Cơn bão số 3 mang tên quốc tế Wipha vừa tiến sát vùng biển Bắc Bộ, giật cấp 11, được dự báo tiếp tục mạnh lên, hướng thẳng vào khu vực Quảng Ninh – Hải Phòng. Không chỉ tốc độ di chuyển nhanh mà phạm vi ảnh hưởng của bão cũng rất rộng, có nguy cơ gây mưa lớn, nước dâng ven biển và lũ quét tại nhiều tỉnh miền núi phía Bắc và Bắc Trung Bộ.
Bản đồ đường đi của bão Wipha cho thấy một quỹ đạo phức tạp, nguy cơ mạnh lên khi tiến vào Vịnh Bắc Bộ, rồi đổ bộ vào khu vực Quảng Ninh – Hải Phòng với sức gió giật cấp 11. Dù không thuộc nhóm siêu bão, Wipha vẫn một lần nữa cảnh báo rõ ràng: vùng ven biển Việt Nam đang ngày càng đối mặt với áp lực thiên tai nhiều hơn – mạnh hơn – khó đoán hơn.
Thế nhưng, từ những vùng đất thường xuyên chịu bão, một câu trả lời đã âm thầm hình thành – không phải bằng khẩu hiệu, mà bằng hành động. Đó là nơi biển trở thành “trường học” của sự thích ứng.
Và trong bối cảnh thiên tai ngày càng khốc liệt, những cộng đồng ven biển từng trải qua bão lũ giờ đây không chỉ là nạn nhân mà đã trở thành chủ thể kiến tạo các mô hình thích ứng hiệu quả.
Chính từ những trải nghiệm sống động với biển cả, họ đã xây dựng nên các giải pháp bền vững, từ thiết kế nhà ở, trồng rừng ngập mặn, đến quản lý tài chính và phối hợp tổ chức ứng phó — tất cả tạo nên một “trường học” thực hành của sự bền vững.
Biến nhà ở thành pháo đài kiên cố
Một trong những mô hình tiêu biểu là hệ thống nhà ở chống chịu bão (resilient houses), do UNDP và Quỹ Khí hậu Xanh (GCF) hỗ trợ xây dựng tại các tỉnh ven biển miền Trung như Quảng Ngãi, Quảng Trị, và Thừa Thiên Huế.
Những căn nhà này được thiết kế bài bản với nền cao hơn mực nước lũ lịch sử, mái giật cấp chống gió mạnh, và có gác lửng làm nơi trú ẩn an toàn.
Theo số liệu của UNDP Việt Nam, hơn 4.900 căn nhà resilient đã được bàn giao từ năm 2018 đến nay, góp phần bảo vệ tính mạng và tài sản cho người nghèo trong các trận bão gần đây — và sẽ tiếp tục phát huy hiệu quả khi bão Wipha đổ bộ .
Phòng tuyến xanh do cộng đồng chăm sóc
Song hành với giải pháp về nhà ở là các mô hình thích ứng dựa vào hệ sinh thái (EbA), tiêu biểu là rừng ngập mặn. Tại nhiều vùng ven biển từ Nghệ An đến Thừa Thiên Huế, người dân đã trực tiếp tham gia trồng mới và quản lý rừng ngập mặn, qua đó vừa tạo sinh kế, vừa gia cố tự nhiên cho bờ biển trước sóng lớn và xói lở.
Khi gió bão thổi mạnh như Wipha, những dải rừng này không chỉ hấp thụ năng lượng sóng mà còn giữ đất, giảm thiểu thiệt hại và bảo vệ hệ sinh thái địa phương. Một nghiên cứu của IKI (Đức) cho thấy mỗi ha rừng ngập mặn có thể giúp tiết kiệm đến hàng chục triệu đồng mỗi năm chi phí gia cố đê điều và cứu hộ .
Tài chính khí hậu, lá chắn cho sinh kế
Ngoài nhà ở và rừng, một yếu tố thiết yếu trong năng lực chống chịu là sự chuẩn bị về mặt tài chính. Mô hình bảo hiểm khí hậu theo chỉ số – từng được SNV và đối tác triển khai thí điểm tại Nghệ An – cho phép người dân nhận bồi thường nhanh chóng nếu xảy ra thời tiết cực đoan như lượng mưa vượt ngưỡng hoặc gió mạnh kéo dài.
Thông qua bảo hiểm, các hộ ven biển có thể chủ động hơn trong sản xuất và sinh kế, không rơi vào vòng xoáy nợ nần sau thiên tai – điều từng là thực trạng phổ biến sau mỗi đợt bão mạnh như năm 2020–2021.
Phối hợp cộng đồng: Chìa khóa ứng phó khẩn cấp
Mỗi sáng kiến đều cần được kết nối bởi một hệ thống tổ chức linh hoạt và gắn bó. Khi bão Wipha xuất hiện, nhiều tỉnh đã lập tức kích hoạt hệ thống cảnh báo sớm, di dời dân ở vùng nguy cơ cao, và cử lực lượng túc trực tại các điểm xung yếu.
Chính sự phối hợp hiệu quả giữa chính quyền, các tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư đã tạo nên năng lực ứng phó kịp thời, giảm thiểu rủi ro và duy trì trật tự xã hội trong khủng hoảng .
Đối phó , thích ứng và chủ động
Sự đe dọa của bão Wipha một lần nữa nhấn mạnh rằng chúng ta không thể mãi chỉ chạy theo đối phó bị động. Cần có một chuyển dịch trong tư duy – từ việc lo phòng tránh sau khi nghe tin bão, sang việc chủ động thích ứng trước khi bão hình thành.
Chính các mô hình cộng đồng – với nhà ở kiên cố, rừng xanh che chắn, tài chính bảo hiểm, và sự phối hợp đồng bộ – đã vẽ nên một viễn cảnh mới: nơi người dân không chỉ sống sót sau bão, mà sống ổn định cùng biển cả.
Đại dương khi ấy không chỉ là nơi sinh sống mà còn là nơi truyền dạy bài học về tính kiên cường, sự hợp tác, và những giải pháp bền vững từ chính cuộc sống.
Trần Thái
