Nghiên cứu được tiến hành tại Việt Nam đăng trên trang asianscientist.com chỉ ra rằng việc hỗ trợ các hoạt động sản xuất và tiêu thụ thực phẩm bền vững có thể giúp mở đường cho việc cải thiện sức khỏe con người và môi trường.
Trong bối cảnh mực nước biển dâng cao và các đợt nắng nóng khắc nghiệt, năm 2015 đánh dấu một năm trọng đại khi các thành viên của Liên hợp quốc ký kết Thỏa thuận Paris. Với cam kết này, cộng đồng quốc tế mong muốn cắt giảm lượng khí thải carbon và hạn chế sự nóng lên toàn cầu chỉ ở mức hai độ C so với mức trước thời kỳ công nghiệp.
Kinh nghiệm hàng ngày của chúng ta về chênh lệch nhiệt độ hai độ có vẻ không đáng kể, nhưng quy mô toàn cầu khác nhiều. Ngay cả việc hạn chế mức tăng chỉ ở mức 1,5 độ cũng có thể giúp giảm 61 triệu người phải hứng chịu hạn hán nghiêm trọng và cứu được 270 triệu người khỏi các vấn đề thiếu nước. Bằng cách đe dọa sinh kế trong ngành nông nghiệp và thủy sản, những tác động này cũng có thể mở rộng sang các vấn đề kinh tế và—đáng kể— mất an ninh lương thực.
Ngành thực phẩm có mối liên hệ sâu sắc với chương trình hành động vì khí hậu, nhấn mạnh nhu cầu về nguồn cung ứng, sản xuất và phân phối thực phẩm bền vững hơn. Trên thực tế, một hệ thống thực phẩm bền vững có khả năng giảm thiểu biến đổi khí hậu và hỗ trợ an ninh lương thực lâu dài. Việc chuyển đổi và cải thiện các hệ thống này có thể bắt đầu bằng việc hiểu rõ hơn về cách cộng đồng tiêu thụ thực phẩm và tác động của lựa chọn đó.
Từ tiêu dùng đến khí hậu
Những cánh đồng lúa được phân định rõ ràng xen kẽ với trang trại bao quanh bởi cây ăn quả và gia súc nuôi dưỡng tốt vẽ nên một bức tranh bình dị về lĩnh vực cơ bản duy trì cộng đồng. Tuy nhiên, ngoài việc nuôi sống quần chúng, ngành thực phẩm và nông nghiệp cũng đóng góp khoảng 37 phần trăm lượng khí thải nhà kính toàn cầu. Trong số các nguồn khác, gia súc sản xuất khí mê-tan thông qua quá trình tiêu hóa của chúng trong khi nitơ oxit được giải phóng từ việc bón phân và phân chuồng.
Với hàng tỷ miệng ăn trên khắp thế giới, các lĩnh vực khác nhau đang cùng nhau tìm ra cách trồng trọt lương thực mà không làm trầm trọng thêm lượng khí thải nhà kính. Không có gì ngạc nhiên khi hệ thống lương thực trở thành chủ đề thảo luận chính tại COP26, dẫn đến chương trình hành động toàn cầu về Chuyển đổi Đổi mới Nông nghiệp. Chiến lược này tập trung vào việc đầu tư vào nghiên cứu và đổi mới nông nghiệp để đáp ứng nhu cầu lương thực theo cách xây dựng các hệ thống ít phát thải và có khả năng chống chịu với khí hậu.
Vấn đề này cũng đã được giải quyết tại Hội nghị thượng đỉnh về Hệ thống Lương thực của Liên hợp quốc năm 2021, nơi các quốc gia thành viên cùng nhau điều chỉnh lại các mục tiêu cho môi trường lương thực của họ và thúc đẩy sản xuất, tiêu dùng và khả năng phục hồi bền vững hơn, đặc biệt sau đại dịch COVID-19.
Nhưng khi đưa ra các giải pháp này, cũng cần có các tiêu chuẩn để xác định những gì hiệu quả, vì các nhà lãnh đạo và bên liên quan trên thế giới sẽ phải đạt được sự đồng thuận rõ ràng về những gì tính bền vững đòi hỏi đối với hệ thống thực phẩm.
Để đạt được mục đích đó, nghiên cứu do Liên minh Đa dạng sinh học Quốc tế và CIAT thực hiện về các mô hình tiêu thụ thực phẩm ở miền Bắc Việt Nam có thể cung cấp thông tin chi tiết.
Nhìn chung, nỗ lực tập trung vào môi trường thực phẩm, bao gồm tính khả dụng, khả năng chi trả, khả năng tiếp cận và khả năng chấp nhận thực phẩm. Bằng cách xác định chế độ ăn uống và tình trạng dinh dưỡng, hành vi của người tiêu dùng và dòng chảy của chuỗi cung ứng thực phẩm, các nhà nghiên cứu nhằm mục đích vẽ nên bức tranh rõ nét hơn về môi trường thực phẩm trong mỗi cộng đồng.
Đổi mới tiếp cận
Sản phẩm địa phương là mặt hàng chủ lực ở Mộc Châu, một tỉnh thành nằm trên cao nguyên có điều kiện canh tác lý tưởng bao gồm đất đai màu mỡ trên địa hình bằng phẳng và khí hậu mát mẻ. Nhưng nhiều yếu tố như hoàn cảnh kinh tế có thể cản trở họ tiếp nhận sản xuất thực phẩm lành mạnh và bền vững hơn.
Một trong những rào cản đối với việc tiếp cận thực phẩm nằm ở khoảng cách đáng kể giữa các hộ gia đình tiêu dùng và các thị trường truyền thống. Với các nhóm dân tộc thiểu số chiếm hơn một nửa dân số, họ đặc biệt dễ bị tổn thương trước tác động của biến đổi khí hậu và căng thẳng nông nghiệp cũng như tình trạng mất an ninh lương thực có thể đi kèm.
Trong khi đó, hệ thống thực phẩm và đổi mới công nghệ đan xen ở Đông Anh, với việc chính quyền địa phương triển khai Kế hoạch tái cơ cấu nông nghiệp đồng thời thúc đẩy đầu tư vào Thành phố thông minh. Mặc dù khả năng tiếp cận các cửa hàng tiện lợi góp phần làm tăng mức tiêu thụ thực phẩm không lành mạnh như khoai tây chiên và soda, nhưng khoảng 40 phần trăm thực phẩm tiêu thụ ở quận ngoại thành này được sản xuất tại địa phương.
Điều đó một phần nhờ vị trí thuận lợi của Đông Anh ở Đồng bằng sông Hồng, nơi đất đai màu mỡ nằm dọc theo một con sông chảy xiết để cung cấp nước tưới và hỗ trợ các hoạt động nông nghiệp. Diện tích đất lớn cũng chứng tỏ lợi thế với khu vực chuyên biệt dành cho các loại hàng hóa và sản phẩm khác nhau.
Nhiều công nghệ nông nghiệp khác nhau ra đời, hoạt động canh tác thông minh đang giúp nâng cao hiệu quả sản xuất và nguồn cung thực phẩm. Về mặt phân phối và di chuyển, huyện cũng đã cải thiện cơ sở hạ tầng giao thông, hiện được trang bị hệ thống truy xuất nguồn gốc để thúc đẩy tính toàn vẹn trong chuỗi cung ứng thực phẩm.
Bằng cách tích hợp các sáng kiến vào hệ thống thực phẩm, mô hình sản xuất và tiêu dùng trên toàn cộng đồng có thể hướng tới các quy trình thực phẩm có giá trị cao nhưng vẫn bền vững.
Tìm kiếm sự cân bằng phù hợp
Bên cạnh sự đổi mới công nghệ, người tiêu dùng ở các vùng nông thôn, ngoại thành và thành thị được nghiên cứu cho thấy sở thích cao đối với các sản phẩm thực phẩm an toàn và lành mạnh – có thể đại diện cho một bước đệm quan trọng trong lộ trình phát triển bền vững.
Trong khi sức khỏe nổi lên là ưu tiên hàng đầu đối với những cộng đồng này, chế độ ăn uống lại cho thấy một câu chuyện khác. Các cộng đồng ở khu vực thành thị Cầu Giấy và Đông Anh vẫn tiêu thụ một lượng lớn thịt, trong khi nhiều gia đình ở Mộc Châu không đáp ứng được nhu cầu dinh dưỡng một cách nhất quán.
Để giải quyết những thách thức này, việc chú ý đến an toàn thực phẩm, cải thiện hệ thống giao thông và đầu tư vào cơ sở hạ tầng có thể tạo ra hiệu ứng lan tỏa hướng đến việc đạt được khả năng phục hồi khí hậu và nâng cao sức khỏe con người cùng lúc.
Tiêu thụ thực phẩm an toàn là một phần không thể thiếu trong việc duy trì sức khỏe, khiến cho các phát triển cơ sở hạ tầng như hệ thống truy xuất nguồn gốc trở thành một giải pháp có khả năng hiệu quả không chỉ cho tính bền vững của môi trường mà còn cho sức khỏe con người.
Ngoài việc giảm rào cản tiếp cận như khoảng cách địa lý và chi phí, các sáng kiến như chiến dịch giáo dục về dinh dưỡng cũng cần thiết để thúc đẩy sức khỏe và tính bền vững tốt hơn. Việc thúc đẩy hiểu biết sâu sắc hơn về mối liên hệ giữa thực phẩm, con người và hành tinh đặc biệt quan trọng khi nhu cầu của người tiêu dùng thúc đẩy chuỗi giá trị—ảnh hưởng đến quyết định của các bên liên quan, đầu tư nguồn lực và kế hoạch hành động.
Ví dụ điển hình: Chính quyền huyện Mộc Châu tăng đầu tư vào phát triển các loại cây trồng có giá trị cao trong bối cảnh nhu cầu từ các thị trường thành thị tăng cao. Ở Đông Anh, nông nghiệp là công việc gia đình—với nhiều hộ gia đình tham gia vào hoạt động sản xuất thực phẩm.
Việc tiếp tục đầu tư và hỗ trợ cho những hộ nông dân sản xuất nhỏ này là xương sống của nguồn cung cấp thực phẩm và cơ hội kinh tế của huyện, và phản ánh chặt chẽ thành công của các quốc gia Đông Nam Á khác như Indonesia và Campuchia.
Sự tham gia mạnh mẽ như vậy với các hộ sản xuất nhỏ đã cho thấy tiềm năng to lớn cho tăng trưởng thực phẩm, đóng vai trò trong việc cải thiện tính bền vững đồng thời đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng của cộng đồng địa phương.
Bằng cách khuyến khích sản xuất thực phẩm có trách nhiệm, chuỗi cung ứng thực phẩm bền vững có thể cải thiện khả năng tiếp cận thực phẩm lành mạnh cho những người cần nhất và thiết lập một hệ thống đáng tin cậy và phục hồi hơn – cuối cùng tạo ra sự khác biệt cho sức khỏe của con người và hành tinh.
Những gì chúng ta ăn hôm nay có thể thay đổi số phận của hành tinh vào ngày mai. Bằng cách thay đổi chế độ ăn uống và hỗ trợ các hoạt động thực phẩm bền vững, bất kỳ ai cũng có thể đóng góp vào việc tạo ra một hệ thống thực phẩm có thể nuôi sống tất cả mọi người trong khi giảm tác động đến môi trường.
Quỳnh Chi (Theo Asianscientist)
