Hơn một phần ba số cá mập cần hành động bảo tồn ngay lập tức, nhưng nỗi sợ cá mập thường làm lu mờ tất cả những lợi ích quan trọng của chúng đối với thế giới. Con người cần thay đổi nhận thức về cá mập, và tâm lý học cho rằng điều này cần phải bắt đầu sớm.
Cá mập có nhiều lợi ích. Chúng là nhà vô địch tiến hóa — chúng xuất hiện từ rất lâu trước khi khủng long xuất hiện, và thậm chí có thể là trước cả cây cối. Cá mập đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái, đến mức gián tiếp kiểm soát những thứ có vẻ xa xôi như cỏ biển! Và nhiều thứ mà con người được hưởng lợi hàng ngày đều nhờ vào loài động vật này — vô số tiến bộ về y tế, kỹ thuật, thể thao và các tiến bộ khác bắt nguồn từ sự hiểu biết về cá mập.
Tuy nhiên, nỗi sợ của con người đối với loài động vật này thường làm lu mờ tất cả lợi ích quan trọng của chúng đối với thế giới. Nỗi sợ này cũng cản trở đáng kể các nỗ lực bảo tồn.
Sợ hãi là một cảm xúc thực sự quan trọng, đóng vai trò nổi bật trong việc bảo vệ loài người trong suốt quá trình tồn tại. Trong khi não tiến hóa đến mức có thể tính toán xác suất thống kê, rủi ro và các phân tích có ý thức dựa trên toán học khác, con người vẫn dựa rất nhiều — và thường là vô thức — vào cảm xúc để hướng dẫn hành động của mình.
Khi nói đến cá mập, chúng ta cần thay đổi nhận thức theo hướng thực tế hơn. Và tâm lý học cho rằng điều này cần phải bắt đầu sớm.
Cá mập đang bị căng thẳng
Việc bảo tồn cá mập cực kỳ phức tạp và đòi hỏi một loạt hành động trên nhiều lĩnh vực khác nhau. Nhưng có thể nói hành động quan trọng nhất là thay đổi cách nhìn nhận về cá mập.
Cá mập có thể sống rất lâu, có ít con non và di chuyển rộng rãi trên khắp các đại dương. Những yếu tố này kết hợp lại khiến cá mập dễ bị khai thác.
Ngày càng có nhiều lo ngại về tình trạng của cá mập trên toàn thế giới. Trên thực tế, hơn một phần ba số cá mập đang bị đe dọa và cần hành động bảo tồn ngay lập tức.
Nguy cơ tuyệt chủng của cá mập cao hơn đáng kể so với hầu hết các loài động vật có xương sống khác. Hơn nữa, trong khi có rất nhiều thông tin về hoàn cảnh khốn khổ của nhiều loài trên cạn bị đe dọa, như tê giác, tê tê và voi châu Phi (cùng nhiều loài khác), sự phức tạp trong việc bảo tồn cá mập lớn hơn nhiều so với bất kỳ loài nào trong số này.
Giáo dục sớm là chìa khóa
Một khi đã hình thành, nỗi sợ cá mập (và các loài săn mồi sinh học nói chung) rất khó để ngăn chặn. Ví dụ, bộ phim Jaws dẫn đến sự lan truyền nỗi sợ cá mập, ngay cả đối với những người chưa từng đến gần đại dương trước đây, và nó dẫn đến việc tiêu diệt một số lượng lớn cá mập thông qua cái gọi là “cuộc săn quái vật”.
Cách tốt nhất để giảm thiểu nguy cơ phát triển nỗi sợ hãi là tiếp xúc sớm với cá mập theo cách tích cực hoặc trung tính — trước bất kỳ cách tiếp xúc tiêu cực nào.
Điều này có thể khá khó khăn vì có rất nhiều thông tin không chính xác, ví dụ như quan niệm cho rằng cá mập liên tục và vô thức tấn công bất cứ thứ gì trong tầm mắt.
Nhưng sự đa dạng và lịch sử tiến hóa lâu dài của nhóm cá mập có nghĩa là việc giáo dục về cá mập cũng có thể rất thú vị — cá mập (và họ hàng của chúng) có nhiều đặc điểm thú vị có thể được khám phá: phát quang sinh học, túi, cưa, búa, gai có ngạnh, điện… danh sách còn rất dài.
Một chương trình giảng dạy được xây dựng tốt giúp giảm bớt nỗi sợ cá mập ở thế hệ lãnh đạo và thành viên cộng đồng tương lai — thông qua việc đại diện thực tế hơn và tập trung vào mọi điều tốt đẹp mà chúng làm — một bước quan trọng đúng hướng để bảo tồn những loài động vật đáng kinh ngạc và vô cùng quan trọng này.
Giáo dục về cá mập cũng nên bao gồm một phần giáo dục về bãi biển, xét về tổng thể, điều này quan trọng hơn nhiều về mặt an toàn.
Làm thế nào dạy trẻ em về cá mập
Có một số nguồn tài nguyên tuyệt vời mà giáo viên (và phụ huynh!) có thể sử dụng để dạy trẻ em về cá mập. Và may mắn thay, cá mập mang đến rất nhiều hoạt động học tập thực sự thú vị.
Một trong những hoạt động yêu thích là chuyến đi đến một thủy cung công cộng. Thủy cung là công cụ giảng dạy tuyệt vời. Trẻ em sẽ đắm mình trong kiến thức, nhưng quan trọng nhất, chúng sẽ có được hình ảnh trực quan về loài cá mập đang thực hiện hành vi điển hình của chúng: bơi. Đối với nhiều loài, hành động bơi là một yêu cầu để thở. Việc tận mắt chứng kiến điều này vô cùng có giá trị.
Không phải ai cũng đủ may mắn để ở gần một thủy cung công cộng hoặc có đủ nguồn lực để tham gia các chuyến du ngoạn như vậy. May mắn thay, có một số tổ chức cung cấp các chuyến tham quan khoa học biển, cho phép học sinh thực hành và thực sự tham gia từ sự thoải mái trong lớp học của riêng mình. Hãy xem Ocean Life Education , Tiến sĩ Suzy Starfish và Australian Geographic Presents .
Các buổi học có thể bao gồm việc trình bày và kể chuyện về các hiện vật cá mập; các hoạt động thủ công; các trò chơi tương tác chứng minh vai trò của cá mập trong môi trường; và thảo luận và hoạt động về vô số chủ đề liên quan đến sinh học cá mập, các yếu tố đe dọa và bảo tồn. Trong một số trường hợp, các chương trình giáo dục về cá mập thậm chí có thể được trình bày qua hội nghị truyền hình.
Tây Giang (Theo abc.net.au)
