“Trao quyền cho người trẻ không phải là trao cơ hội phát biểu – mà là mời họ cùng thiết kế tương lai.”
– Tiến sĩ Ingrid van Putten, nhà nghiên cứu về quản trị biển, CSIRO Úc
Trong những thập kỷ qua, phần lớn các chính sách và chiến lược môi trường được xây dựng bởi người lớn – và dành cho thế hệ tương lai. Tuy nhiên, người trẻ không chỉ là “người thừa hưởng” tương lai ấy. Họ có tiếng nói, góc nhìn và những ý tưởng táo bạo có thể góp phần hình thành nên chính tương lai đó.
Không còn là khách mời – mà là đồng kiến tạo
Đồng sáng tạo (co-creation) là khi người trẻ không chỉ được hỏi ý kiến, mà còn tham gia từ đầu vào quá trình thiết kế chính sách, chiến dịch truyền thông hay dự án nghiên cứu môi trường. Đây là cách tiếp cận tiến bộ đang được áp dụng tại nhiều tổ chức giáo dục, môi trường và khoa học trên toàn cầu.
Ví dụ, chương trình Youth4Ocean của Liên minh châu Âu đã tài trợ cho hàng chục sáng kiến do thanh niên khởi xướng – từ việc thu gom rác thải nhựa ven biển, đến các nền tảng trực tuyến giáo dục về đại dương. Điều đáng nói là những dự án này không chỉ được dẫn dắt bởi người trẻ, mà còn được hỗ trợ để phát triển chuyên nghiệp và lan tỏa rộng rãi.
Kelsey Leonard, một học giả người bản địa và nhà nghiên cứu về quyền nước và đại dương, chia sẻ:
“Sự tham gia thực chất không đến từ lời mời dự thính – mà từ việc người trẻ có vai trò trong quyết định, sáng tạo và triển khai.”
Không chỉ là người học – mà còn là người dẫn dắt
Nhiều bạn trẻ ngày nay đã chứng minh rằng họ không chờ đợi hành động từ người lớn – mà chủ động khởi xướng thay đổi. Từ các cuộc thi khoa học học sinh, đến những dự án truyền thông môi trường do sinh viên xây dựng, người trẻ đang định nghĩa lại vai trò của mình trong bức tranh môi trường.
Điều người lớn cần làm không phải là “truyền lửa”, mà là tạo điều kiện để ngọn lửa ấy được cháy đúng nơi, đúng cách.
Đó có thể là:
- Mở không gian thảo luận, nơi ý kiến của người trẻ được lắng nghe nghiêm túc
- Kết nối người trẻ với chuyên gia và nhà hoạch định chính sách
- Hỗ trợ tài chính và kỹ thuật để hiện thực hóa sáng kiến thanh niên
- Đưa người trẻ vào ban cố vấn hoặc nhóm nghiên cứu liên ngành
Cùng nhau định hình tương lai
Hành tinh này không chỉ thuộc về một thế hệ – và việc chăm sóc nó cũng không thể đến từ một phía. Khi người lớn và người trẻ hợp lực, dựa trên sự tôn trọng lẫn nhau, thì những giải pháp sáng tạo, bền vững và công bằng hơn sẽ xuất hiện.
Thập kỷ Khoa học Đại dương vì Phát triển Bền vững (2021–2030) là lời mời hành động – không chỉ cho các nhà khoa học và chính phủ, mà cho tất cả chúng ta. Đặc biệt là người trẻ.
LỜI KẾT
Qua bảy kỳ của loạt bài này, chúng ta đã cùng khám phá năm chiến lược có thể góp phần trao quyền cho người trẻ với khoa học khí hậu và đại dương:
- Mở rộng tiếng nói đa dạng
- Học tập dựa trên đối thoại tích cực
- Kết nối trở lại với thiên nhiên
- Rèn luyện tư duy phản biện
- Cùng nhau đồng sáng tạo tương lai
Mỗi chiến lược là một mảnh ghép. Khi chúng được thực hiện một cách đồng bộ, bền bỉ và có sự tin tưởng giữa các thế hệ, chúng ta có thể nuôi dưỡng một thế hệ trẻ không chỉ hiểu biết – mà còn chủ động và đầy hy vọng.
Một thế hệ không chỉ bảo vệ đại dương, mà còn khơi dậy những đại dương của hành động, tri thức và lòng can đảm.
Hoàng Nguyên
