Trong 50 năm qua, nhu cầu toàn cầu về hải sản của chúng ta đã tăng đáng kể. Vậy tại sao chúng ta lại tiêu thụ nhiều hải sản hơn?
Loài nào đang được chú ý? Và tất cả những xu hướng này có ý nghĩa gì đối với tương lai của hành tinh xanh của chúng ta?
Hiện tại, chúng ta đang ở trong thời kỳ mà một số người gọi là “Thời kỳ tăng tốc xanh” – một thuật ngữ ám chỉ sự mở rộng theo cấp số nhân của con người vào các đại dương và không gian xanh kể từ những năm 1970 cho ngành công nghiệp, năng lượng, khai thác tài nguyên, du lịch và thực phẩm.
Khi xem xét kỹ hơn về nghề cá, bạn có thể cho rằng sự gia tăng sản lượng hải sản là do dân số tăng?
Chúng ta đang đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng này như thế nào?
Câu trả lời ngắn gọn là nuôi trồng thủy sản. Khi xem xét các xu hướng toàn cầu, sản lượng đánh bắt thủy sản, cả biển và nội địa, khá ổn định kể từ những năm 1990, với mức tăng chỉ 9% từ năm 1990 đến năm 2018.
Trong khi đó, nuôi trồng thủy sản đã bùng nổ với mức tăng 579% về sản lượng toàn cầu từ năm 1990 đến năm 2018 đối với cả nguồn biển và trong đất liền.
Sự gia tăng nuôi trồng thủy sản này đã có thể hỗ trợ và tạo điều kiện cho nhu cầu tăng đối với hải sản.
Tuy nhiên, vẫn cần nhấn mạnh rằng cho đến năm 2019 và trước những gián đoạn liên quan đến COVID-19 vào năm 2020, sản lượng đánh bắt thủy sản cũng chứng kiến khối lượng hải sản cập cảng cao hơn trong những năm gần đây, với sản lượng đánh bắt hàng năm đáng kể nhất cho đến nay là vào năm 2019.
Nhu cầu và mức tiêu thụ hải sản đang tăng trưởng ở đâu?
Sự gia tăng lớn nhất trong tiêu thụ hải sản đến từ Châu Á, với Trung Quốc thống trị sản xuất và tiêu thụ. Nhưng mặc dù nhu cầu ngày càng tăng, điều đáng chú ý là mức tiêu thụ hải sản bình quân đầu người của Trung Quốc vẫn thấp hơn nhiều so với Châu Âu và nhiều khu vực khác.
Châu Phi cận Sahara cũng chứng kiến mức tiêu thụ tăng đáng kể khi việc mở rộng nuôi trồng thủy sản đã cho phép thúc đẩy sản xuất trên toàn khu vực. Dự kiến mức tiêu thụ hải sản sẽ tăng thêm 80% trên toàn cầu vào năm 2050, với mức tăng cao nhất dự kiến ở Trung Quốc và Ấn Độ.
Cá là nguồn cung cấp dồi dào các chất dinh dưỡng đa lượng và vi lượng, có thể giúp đa dạng hóa chế độ ăn uống và hỗ trợ sức khỏe tốt. Tuy nhiên, cá không chỉ để duy trì sự sống – khi sự giàu có ngày càng tăng ở những vùng này, nhu cầu về các loại cá “xa xỉ” hơn ở đầu chuỗi thức ăn, chẳng hạn như cá ngừ và cá hồi cũng tăng theo.
Trên hết, với thị trường toàn cầu hóa và hiệu quả thương mại tăng lên, người tiêu dùng thường xuyên ăn cá nhập khẩu từ các khu vực khác và áp dụng các phong tục ăn cá khác, như có thể thấy qua sự mở rộng toàn cầu của sushi và các sản phẩm hải sản chế biến.
Tuy nhiên, hoạt động buôn bán cá quốc tế có xu hướng bị giới hạn ở các khu vực thành thị nơi có nhiều cơ sở đông lạnh cá hơn, kéo dài thời hạn sử dụng và có khả năng giảm thiểu thất thoát thực phẩm không cần thiết.
Chúng ta đang ăn những loại hải sản nào?
Điều quan trọng cần lưu ý là nuôi trồng thủy sản không chỉ đơn thuần là phương tiện sản xuất cá có vây – tài liệu khoa học thảo luận về ‘cá’ hoặc ngành thủy sản thường đề cập đến tất cả các sinh vật thủy sinh có thể ăn được, bao gồm các sinh vật như trai, tôm và thậm chí cả tảo.
Theo trọng lượng, động vật thân mềm có vỏ (trai, nghêu, hàu, v.v.) chiếm phần lớn sản lượng nuôi trồng thủy sản trên toàn cầu. Ngay cả trong nghề đánh bắt tự nhiên, tôm và các loài giáp xác khác vẫn chiếm tỷ lệ lớn trong tổng sản lượng đánh bắt.
Nhưng khi nhìn vào cá có vây, các loài cá chép nước ngọt là loài được nuôi phổ biến nhất, trong khi cá cơm là loài được đánh bắt tự nhiên phổ biến nhất theo khối lượng. Tuy nhiên, hơn 600 loài được sản xuất trong nuôi trồng thủy sản và hơn 1.800 loài được đánh bắt ngoài tự nhiên.
Tương lai sẽ thế nào?
Về mặt nuôi trồng thủy sản, một số nghiên cứu cho thấy rằng các loài ăn lọc, chẳng hạn như động vật thân mềm, cải thiện chất lượng nước và có lợi cho khu vực thông qua chu trình tuần hoàn chất dinh dưỡng của chúng trong khi cũng cần ít năng lượng để nuôi, khiến chúng trở thành sản phẩm có khả năng bền vững hơn.
Mặt khác, việc quản lý không tốt các trang trại nuôi động vật thân mềm có thể dẫn đến việc đưa độc tố và bệnh tật vào trai và có khả năng vào cả con người tiêu thụ chúng. Hơn nữa, cũng có lo ngại rằng việc tăng số lượng các loài ăn lọc có thể ảnh hưởng đến dòng chảy tự nhiên của chất dinh dưỡng, tác động tiêu cực đến các bộ phận khác của hệ sinh thái địa phương.
Đi lên chuỗi thức ăn, một trong những điểm chính hỗ trợ nuôi trồng thủy sản là nó loại bỏ áp lực từ nguồn cá hoang dã, tăng cường an ninh lương thực và tránh những sự cố như sự sụp đổ của nghề đánh bắt cá tuyết Newfoundland khét tiếng vào những năm 1960.
Tuy nhiên, đã có những nghiên cứu cho thấy nuôi trồng thủy sản xa bờ (nơi lồng nuôi được giữ trong đại dương mở) có thể dẫn đến gia tăng bệnh tật và ký sinh trùng ở quần thể hoang dã. Điều này là do quần thể nuôi dày đặc vẫn sống trong cùng một vùng nước với quần thể hoang dã, cho phép truyền bệnh tật và ký sinh trùng.
Hơn nữa, vì cá hồi nằm ở vị trí cao hơn trong chuỗi thức ăn nên các loại cá đánh bắt tự nhiên – chẳng hạn như cá mòi – vẫn cần chiếm một phần đáng kể trong thức ăn dùng để nuôi cá hồi trong nuôi trồng thủy sản, góp phần làm cạn kiệt nguồn cá hồi trên toàn thế giới.
Từ những năm 1970, nhờ cải thiện hỗn hợp thức ăn nuôi trồng thủy sản và giảm chất thải, chúng ta đã thấy lượng calo cần thiết từ cá hoang dã để sản xuất một calo từ cá nuôi đã giảm đáng kể. Năm 1970, lượng calo trung bình của cá nuôi dựa trên 1,9 calo từ cá hoang dã. Nhưng đến năm 2017, lượng calo trung bình của cá nuôi dựa trên 0,28 calo từ cá hoang dã. (Our World In Data)
Quay trở lại với nghề đánh bắt tự nhiên, một tác động sinh thái đáng kể đến từ việc đánh bắt phụ. Đánh bắt phụ là các loài không phải mục tiêu bị mắc vào lưới và ngư cụ trong khi đánh bắt các loài mục tiêu.
Ví dụ, khi ngư dân ra khơi đánh bắt cá tuyết, họ cũng có thể vô tình đánh bắt được cá bẹt, cá tuyết chấm đen hoặc thậm chí là cá tuyết non nhỏ – với các loài có nguy cơ tuyệt chủng và được bảo vệ cũng có nguy cơ bị kéo vào cùng một lưới.
Các loài mục tiêu nhỏ hơn như tôm thường là tệ nhất đối với việc đánh bắt phụ, vì cần phải có lưới mịn hơn để đánh bắt chúng và do đó, ít có sự phân biệt đối xử trong những gì bị đánh bắt. Mặc dù khó tìm được con số chính xác về đánh bắt phụ, nhưng ước tính cho thấy khoảng 9,1 triệu tấn đánh bắt phụ xảy ra hàng năm hoặc 10,8% tổng trọng lượng đánh bắt.
Hải sản thực sự bền vững đòi hỏi phải quản lý và hiểu biết đúng đắn về từng hệ sinh thái và loài bị khai thác. Nhưng vẫn còn nhiều điều cần tìm hiểu, như John Shepherd, giáo sư Khoa học Hàng hải tại Đại học Southampton đã từng nói:
“Quản lý nghề cá rất khó: Giống như quản lý một khu rừng, trong đó cây cối vô hình và liên tục di chuyển”.
Hoàng Nguyên theo foodunfolded
