Ô nhiễm nhựa đại dương không còn là một khái niệm xa lạ. Trong nhiều năm qua, các chiến dịch bảo vệ môi trường đã tập trung mạnh vào việc loại bỏ chai nhựa, túi nylon và các vật dụng nhựa dùng một lần đang trôi nổi trong biển cả.
Nhưng đằng sau lớp rác hữu hình ấy, một nguy cơ mới đang dần hiện hình – âm thầm, nhỏ bé đến mức không thể nhìn thấy bằng mắt thường, nhưng sức tàn phá thì không hề nhỏ. Đó là nanoplastics – hạt nhựa có kích thước dưới một micromet.
Theo một nghiên cứu công bố gần đây của các nhà khoa học Hà Lan trên tạp chí Nature Nanotechnology, mẫu nước thu thập ở Bắc Đại Tây Dương cho thấy sự hiện diện của các hạt nhựa nano với khối lượng ước tính lên đến 27 triệu tấn.
Đây là lượng nhựa chưa từng được tính đến trong các thống kê trước đây và vượt qua cả tổng trọng lượng của toàn bộ động vật có vú trên mặt đất. Điều này cho thấy chúng ta đang đánh giá thấp nghiêm trọng quy mô thật sự của ô nhiễm nhựa đại dương.
Nanoplastics là kết quả của quá trình phân rã từ các mảnh nhựa lớn hơn như chai nhựa, lưới đánh cá, túi nylon, hoặc có thể xuất phát từ sợi vải tổng hợp, sơn công nghiệp, mỹ phẩm và lốp xe. Trong môi trường biển, ánh nắng, sóng gió và thời gian khiến các vật liệu này vỡ ra thành những mảnh ngày càng nhỏ. Nếu vi nhựa đã là vấn đề đáng lo ngại, thì nanoplastics – với khả năng xuyên qua màng tế bào và hàng rào sinh học – lại càng nguy hiểm hơn.
Các sinh vật phù du, cá nhỏ, nhuyễn thể, thậm chí cả chim biển đều có thể vô tình hấp thụ nanoplastics qua đường ăn uống hoặc hô hấp. Nghiên cứu trong phòng thí nghiệm cho thấy những hạt này có thể tích tụ trong nội tạng, gây rối loạn chức năng sinh học, ảnh hưởng đến hệ thần kinh, khả năng sinh sản và miễn dịch của sinh vật biển. Về lâu dài, những ảnh hưởng đó lan truyền lên chuỗi thức ăn, đi vào cá lớn và cuối cùng là vào cơ thể con người.
Các nhà khoa học Hà Lan cũng đã phát hiện nanoplastics có mặt trong máu người, thậm chí trong nhau thai và phổi. Điều này làm dấy lên lo ngại về tác động tiềm tàng của chúng đối với sức khỏe con người, bao gồm rối loạn nội tiết, tổn thương gan và thận, suy giảm miễn dịch và tăng nguy cơ mắc các bệnh mạn tính.
Nanoplastics không chỉ đơn thuần là vật thể vật lý, mà còn đóng vai trò như “xe chuyên chở độc tố” khi chúng hấp thụ các hóa chất nguy hại trong môi trường, mang theo chất độc đi khắp cơ thể.
Một vấn đề nghiêm trọng hơn là nanoplastics hầu như không thể bị loại bỏ bằng các công nghệ lọc hiện có. Trong khi microplastics còn có thể được phát hiện và xử lý phần nào, thì nanoplastics hiện nay vẫn nằm ngoài khả năng kiểm soát của phần lớn các hệ thống xử lý nước và giám sát môi trường. Điều này khiến việc ngăn chặn từ nguồn trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Việc sản xuất và tiêu dùng nhựa đang gia tăng nhanh chóng trên toàn cầu. Tại các nước Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam, hàng triệu tấn rác thải nhựa được tạo ra mỗi năm, phần lớn không được xử lý triệt để. Tình trạng rác thải bị đổ trực tiếp ra biển, cùng với thiếu vắng cơ chế phân loại và tái chế hiệu quả, đang biến các vùng biển ven bờ thành nơi phát tán vi và nano nhựa.
Để đối mặt với hiểm họa này, giải pháp không thể chỉ trông chờ vào công nghệ. Điều quan trọng là phải thay đổi nhận thức và hành vi của cộng đồng. Mỗi hành động nhỏ, như từ chối sử dụng túi nylon, mang theo bình nước cá nhân, hạn chế sử dụng đồ nhựa dùng một lần, đều có ý nghĩa.
Nếu từng người dân coi trọng đại dương như chính nơi nuôi dưỡng sự sống – cả sinh học và tinh thần – thì việc bảo vệ biển sẽ không còn là trách nhiệm của riêng ai.
Cảm xúc với biển – với mùi muối mặn, tiếng sóng rì rào, bầu không khí trong lành – chính là động lực bền vững nhất để con người thay đổi. Từ một buổi dọn rác ven bờ, một lần chia sẻ thông tin về nanoplastics, hay một lựa chọn tiêu dùng thông minh hơn, những hành động nhỏ có thể tạo thành làn sóng chuyển đổi lớn.
Ở cấp độ chính sách, cần có sự bổ sung quy định rõ ràng về giám sát nanoplastics trong môi trường, khuyến khích doanh nghiệp phát triển vật liệu thay thế, đồng thời tăng đầu tư vào hệ thống tái chế hiệu quả. Về phía giáo dục, cần tích hợp kiến thức về ô nhiễm vi và nano nhựa vào chương trình học, từ đó hình thành ý thức môi trường từ sớm cho thế hệ trẻ.
Thế giới đang đứng trước một vấn đề môi trường không thể nhìn thấy bằng mắt, không gây ồn ào như tràn dầu hay rác nổi, nhưng tác động lại vô cùng sâu rộng.
Nanoplastics là mối đe dọa vô hình mà chúng ta phải đối mặt bằng cả tri thức khoa học, hành động cụ thể và tình cảm chân thành dành cho biển cả. Chỉ khi con người nhìn đại dương không chỉ như điểm đến du lịch, mà là phần mở rộng của chính sự sống, thì những hạt nhựa vô hình kia mới không còn là kẻ chiến thắng.
Trang Hồng
