Trong khi thế giới vẫn đang loay hoay với những giải pháp công nghệ đắt đỏ nhằm loại bỏ vi nhựa khỏi môi trường nước, một loài thực vật nổi thường bị xem là gây hại – bèo tây – lại bất ngờ được phát hiện có khả năng hấp thụ vi nhựa hiệu quả. Nghiên cứu mới mở ra triển vọng về một giải pháp sinh học, rẻ tiền và dễ triển khai – đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển như Việt Nam.
Bèo tây hấp thụ vi nhựa – phát hiện khoa học mới
Một nghiên cứu được thực hiện tại Trung Quốc và công bố trên chuyên trang khoa học Mongabay tháng 4/2025 cho thấy, cây bèo tây (Eichhornia crassipes) có khả năng hấp thụ các hạt vi nhựa polystyrene (PS) – một trong những loại nhựa phổ biến nhất trong môi trường nước hiện nay.
Thí nghiệm sử dụng mẫu bèo thu từ sông gần Thượng Hải, đưa vào môi trường nước có nồng độ vi nhựa cao. Sau 48 giờ, cây đã hấp thụ được 55–69% lượng vi nhựa; đến ngày thứ 5, tỷ lệ tăng lên tới 78%.
Đáng chú ý, vi nhựa chủ yếu bám vào phần rễ và thân dưới nước, không lan truyền lên lá do cấu trúc mạch dẫn của cây đóng vai trò như một hàng rào sinh học.
Sau 14 ngày tiếp xúc, không phát hiện ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển hay sinh lý của cây. Theo nhận định của tiến sĩ Luxon Nhamo, Ủy ban Nghiên cứu Nước Nam Phi: “Đây là một giải pháp tự nhiên hiệu quả, đặc biệt phù hợp với các quốc gia có nguồn lực hạn chế nhưng đối mặt với ô nhiễm vi nhựa gia tăng”.
Cơ hội từ một loài “xâm hại” tại Việt Nam
Tại Việt Nam, bèo tây hiện diện phổ biến tại các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long, miền Trung và miền Bắc. Loài thực vật này từng bị đánh giá là cản trở giao thông thủy, gây nghẹt cống rãnh, và tiêu tốn kinh phí lớn cho việc vớt bỏ.
Tuy nhiên, với kết quả nghiên cứu mới, bèo tây có thể được nhìn nhận dưới góc độ khác – như một “bộ lọc sinh học” tự nhiên.
Thực tế, một số địa phương như An Giang, Cần Thơ, Ninh Bình đã khai thác bèo tây để làm nguyên liệu sản xuất phân hữu cơ, thức ăn gia súc, vật liệu thủ công mỹ nghệ.
Việc tích hợp thêm công dụng lọc vi nhựa sẽ gia tăng giá trị sinh thái và kinh tế của loài cây này. Mô hình thu hoạch rễ bèo chứa vi nhựa và xử lý sinh khối bằng biogas hoặc ủ phân có thể tạo ra chu trình “xử lý kép”: làm sạch nước và tái tạo tài nguyên.
Thách thức và triển vọng
Dù tiềm năng rõ ràng, việc triển khai đại trà cần chú trọng kiểm soát sinh học. Cây bèo tây có tốc độ sinh trưởng mạnh, nếu không quản lý tốt sẽ gây mất cân bằng hệ sinh thái bản địa. Do đó, cần thiết kế mô hình trồng và thu gom trong điều kiện kiểm soát – chẳng hạn như ao lọc sinh học ở vùng thượng nguồn, hồ chứa nước thải nông nghiệp, hoặc kênh nội đồng.
Giáo sư Nguyễn Văn Trí (Đại học Khoa học Tự nhiên TP.HCM) nhận định: “Đây là bước tiến đáng chú ý trong chiến lược ứng dụng các giải pháp dựa vào thiên nhiên (Nature-based Solutions – NbS). Bèo tây – từ một loài gây phiền toái – hoàn toàn có thể trở thành một phần của giải pháp xử lý ô nhiễm vi nhựa quy mô nhỏ và bền vững tại Việt Nam”.
Việc tận dụng các loài thực vật sẵn có như bèo tây để xử lý ô nhiễm vi nhựa là hướng đi thực tiễn, khả thi và phù hợp với điều kiện kinh tế – sinh thái tại Việt Nam.
Điều quan trọng là cần có chính sách định hướng rõ ràng, kết hợp nghiên cứu liên ngành để kiểm soát rủi ro và phát huy tối đa hiệu quả môi trường. Trong cuộc chiến với vi nhựa – một trong những thách thức môi trường lớn nhất thế kỷ 21 – có lẽ chúng ta nên bắt đầu từ những gì tưởng như nhỏ bé và bị bỏ quên.
Hoàng Nguyên
