Nhắc đến Nhật Bản, người ta thường liên tưởng đến một đất nước công nghệ cao, kỷ luật nghiêm ngặt, và một xã hội có tỷ lệ dân số già cao nhất thế giới. Nhưng ẩn sau những con số và biểu tượng hiện đại ấy là một nền văn hóa ẩm thực độc đáo đã góp phần nuôi dưỡng sức khỏe và tuổi thọ của người dân – trong đó, rong biển giữ một vị trí đặc biệt.
Rong biển trong văn hóa ẩm thực Nhật Bản không chỉ là thực phẩm, mà là một phần của lối sống. Từ bữa sáng giản dị với chén cơm trắng, chút cá khô và vài lát rong biển nori, cho đến những món ăn tinh tế như súp miso, sushi, salad, hay thậm chí là món ăn vặt, rong biển xuất hiện với tần suất dày đặc trong đời sống hằng ngày.
Thói quen từ ngàn đời
Rong biển đã được người Nhật sử dụng từ hơn 1.500 năm trước. Những tài liệu lịch sử cổ cho thấy rong biển được xem là phẩm vật tiến vua vào thời Nara (710–794). Qua nhiều thế kỷ, thói quen ăn rong biển không chỉ không mai một mà còn được củng cố như một nét đặc trưng quốc gia. Trong cuốn “Japanese Foods That Heal”, tác giả John Belleme và Jan Belleme viết: “Người Nhật ăn rong biển mỗi ngày, như người phương Tây ăn rau diếp và cà chua”.
Không có gì lạ khi một đứa trẻ Nhật Bản lớn lên trong hương vị của súp miso với wakame, trong bento (cơm hộp) với cuộn cơm nori, và những gói snack rong biển như một phần không thể thiếu trong tuổi thơ.
Rong biển là một nguồn dinh dưỡng phong phú. Nó chứa hàm lượng i-ốt cao – khoáng chất thiết yếu cho hoạt động của tuyến giáp, giúp điều hòa quá trình trao đổi chất trong cơ thể. Ngoài ra, rong biển còn giàu chất xơ, vitamin A, C, E, K, axit folic, sắt, canxi, và các hợp chất chống oxy hóa.
Tiến sĩ Mitsuhiro Kinoshita từ Đại học Kyoto từng nhận định: “Rong biển chính là siêu thực phẩm của người Nhật. Nó không chỉ tốt cho sức khỏe, mà còn là một phần trong triết lý ăn uống cân bằng, tối giản và gắn bó với tự nhiên của người Nhật”.
Rong biển và tuổi thọ
Không phải ngẫu nhiên Nhật Bản luôn nằm trong top các quốc gia có tuổi thọ trung bình cao nhất thế giới. Dù nhiều yếu tố như hệ thống y tế, thói quen vận động hay đời sống tinh thần cũng góp phần, nhưng chế độ ăn uống đóng vai trò then chốt. Và trong đó, rong biển chính là một “món ăn trường thọ”.
Một nghiên cứu công bố trên Asia Pacific Journal of Clinical Nutrition cho thấy phụ nữ Nhật tiêu thụ lượng rong biển cao hơn đáng kể so với nhiều quốc gia khác, và điều này có liên hệ với tỷ lệ bệnh tim mạch và béo phì thấp hơn.
Tiến sĩ Yukio Yamori, người từng thực hiện nghiên cứu tại hơn 50 quốc gia, cho rằng thói quen ăn rong biển và cá giàu omega-3 là một trong những lý do chính giúp người Nhật sống lâu và khỏe mạnh.
Dấu ấn trong y học cổ truyền
Trong y học cổ truyền Nhật Bản (Kampo), rong biển cũng được xem là một vị thuốc. Các loại như kombu, wakame, hijiki được dùng để hỗ trợ tiêu hóa, thanh lọc cơ thể, và tăng cường chức năng gan thận. Hijiki – một loại rong biển đen – được cho là giúp bổ máu và tăng sức đề kháng, dù hiện nay vẫn còn tranh cãi về mức độ an toàn nếu ăn với số lượng lớn do hàm lượng asen vô cơ.
Tuy vậy, điều đáng chú ý là người Nhật ăn rong biển một cách đa dạng và điều độ, sử dụng nhiều loại khác nhau thay vì tập trung vào một loại duy nhất.
Không chỉ dừng lại ở các món ăn truyền thống, rong biển còn được người Nhật sáng tạo trong ẩm thực hiện đại. Người ta làm mì ramen rong biển, bánh snack rong biển chiên giòn, hay thậm chí là chocolate rong biển – tạo ra những trải nghiệm vị giác thú vị mà vẫn giữ được giá trị dinh dưỡng.
Rong biển cũng dần trở thành nguyên liệu được các đầu bếp Michelin ở Nhật sử dụng để tạo chiều sâu vị umami – thứ “vị ngọt hậu” đặc trưng giúp món ăn trở nên đầy đặn và hấp dẫn hơn.
Bài học cho Việt Nam?
Việt Nam có đường bờ biển dài và tiềm năng khai thác rong biển dồi dào, nhưng thói quen sử dụng rong biển trong đời sống hằng ngày vẫn chưa phổ biến như ở Nhật Bản. Trong khi đó, theo một nghiên cứu của Viện Dinh dưỡng Quốc gia, tỷ lệ thiếu i-ốt ở người Việt đang có xu hướng tăng trở lại trong vài năm gần đây – một nghịch lý trong bối cảnh biển ở ngay trước mắt.
Việc học hỏi từ người Nhật không chỉ là chuyện chế biến món ăn, mà là cách tôn trọng tài nguyên biển và đưa chúng trở thành một phần thiết yếu trong sinh hoạt cộng đồng.
Với người Nhật, ăn rong biển không phải là xu hướng nhất thời hay một chế độ ăn đặc biệt dành cho người ăn chay hay giảm cân. Nó là một di sản ẩm thực, một lựa chọn mang tính văn hóa và khoa học. Sự gắn bó sâu sắc với rong biển phản ánh triết lý sống cân bằng, hòa hợp với thiên nhiên và đề cao sức khỏe bền vững – điều mà thế giới ngày nay đang ngày càng tìm lại.
Hữu Oanh
