Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và suy thoái môi trường biển ngày càng nghiêm trọng, việc tích hợp giáo dục đại dương vào chương trình giáo dục phổ thông không chỉ là một xu hướng, mà là yêu cầu cấp thiết để hình thành thế hệ công dân có ý thức và trách nhiệm với đại dương. Tuy nhiên, để giáo dục đại dương thực sự đi vào thực tiễn giảng dạy, cần có một chiến lược tổng thể từ chính sách đến triển khai tại các trường học.
Từ chính sách đến thực tiễn: Những bước đi đầu tiên
Theo UNESCO, giáo dục đại dương được định nghĩa là “sự hiểu biết về ảnh hưởng của đại dương đối với con người và ảnh hưởng của con người đối với đại dương” . Để hiện thực hóa mục tiêu này, nhiều quốc gia đã bắt đầu xây dựng và triển khai các chương trình giáo dục đại dương trong hệ thống giáo dục chính thức.
Tại Việt Nam, mặc dù giáo dục đại dương chưa được đưa vào chương trình chính khóa, nhưng đã có những bước đi đáng khích lệ. Một số trường học tại các tỉnh ven biển như Quảng Nam, Khánh Hòa và Cần Thơ đã tổ chức các hoạt động ngoại khóa liên quan đến biển như tham quan khu bảo tồn biển, dọn vệ sinh bãi biển, làm mô hình rạn san hô bằng vật liệu tái chế hay trồng cây chắn sóng ven biển.
Ngoài ra, các tổ chức phi chính phủ và các dự án cộng đồng cũng đã phối hợp với nhà trường để xây dựng các chương trình giáo dục đại dương theo hướng trải nghiệm, kết nối học sinh với các nhà khoa học và cộng đồng dân cư ven biển. Những hoạt động này không chỉ giúp các em hiểu hơn về tầm quan trọng của đại dương mà còn truyền cảm hứng để các em trở thành những “công dân đại dương” có trách nhiệm.
Một trong những chương trình đáng chú ý là “Giáo dục bảo tồn đại dương” do Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam phối hợp với UNESCO triển khai. Chương trình này cung cấp các công cụ và tài liệu giáo dục nhằm giúp giáo viên và học sinh hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường biển.
Các khảo sát gần đây đã được thực hiện tại hai khu vực trọng điểm là Cù Lao Chàm và Cần Giờ, cả hai đều được UNESCO công nhận là khu dự trữ sinh quyển thế giới.
Xây dựng chương trình giáo dục đại dương: Những nguyên lý cốt lõi
Để xây dựng một chương trình giáo dục đại dương hiệu quả, cần dựa trên những nguyên lý cốt lõi đã được UNESCO xác định. Theo đó, giáo dục đại dương không chỉ cung cấp kiến thức về đại dương, mà còn giúp học sinh hiểu được mối quan hệ giữa con người và đại dương, từ đó hình thành thái độ và hành vi bảo vệ môi trường biển.
Một trong những nguyên lý quan trọng là “Đại dương và con người có mối quan hệ không thể tách rời”. Điều này có nghĩa là mọi hành động của con người, dù nhỏ nhất, đều có ảnh hưởng đến đại dương, và ngược lại, sức khỏe của đại dương cũng ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của chúng ta.
Bên cạnh đó, việc áp dụng phương pháp giáo dục liên môn, kết hợp giữa khoa học, lịch sử, văn hóa và nghệ thuật, sẽ giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách toàn diện và sâu sắc hơn. Việc sử dụng công nghệ số như mô hình thực tế ảo (VR), phần mềm mô phỏng hệ sinh thái biển hay các ứng dụng di động cũng là những công cụ hữu ích để tạo ra những trải nghiệm học tập sinh động và hấp dẫn.
Thách thức và giải pháp trong triển khai giáo dục đại dương
Mặc dù có nhiều tiềm năng, việc triển khai giáo dục đại dương trong nhà trường vẫn gặp phải một số thách thức. Đầu tiên là thiếu tài liệu và giáo trình phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông.
Thứ hai, đội ngũ giáo viên chưa được đào tạo chuyên sâu về giáo dục đại dương, dẫn đến việc giảng dạy thiếu hiệu quả. Thứ ba, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, cộng đồng và các tổ chức chuyên môn trong việc tổ chức các hoạt động giáo dục đại dương.
Để khắc phục những thách thức này, cần có sự hỗ trợ từ các cấp quản lý giáo dục để chuẩn hóa tài liệu, đào tạo giáo viên và phát triển các mô hình mẫu phù hợp với điều kiện địa phương. Điều này không chỉ nâng cao chất lượng giáo dục mà còn góp phần phát triển bền vững kinh tế biển – một chiến lược quốc gia quan trọng.
Hướng tới tương lai: Giáo dục đại dương trong chương trình phổ thông
Những thành công bước đầu này là tiền đề quan trọng để giáo dục đại dương được đưa vào chương trình chính khóa ở Việt Nam. Việc xây dựng các bài học liên môn, tích hợp kiến thức đại dương trong các môn học hiện có, đồng thời phát triển các chương trình ngoại khóa và hoạt động trải nghiệm sẽ giúp giáo dục đại dương đi vào đời sống học sinh một cách tự nhiên và sâu sắc.
Bên cạnh đó, cần có sự hỗ trợ từ các cấp quản lý giáo dục để chuẩn hóa tài liệu, đào tạo giáo viên và phát triển các mô hình mẫu phù hợp với điều kiện địa phương. Điều này không chỉ nâng cao chất lượng giáo dục mà còn góp phần phát triển bền vững kinh tế biển – một chiến lược quốc gia quan trọng.
Mời bạn đón đọc Kỳ 6: Từ lớp học đến cộng đồng – Phát triển văn hóa bảo vệ đại dương trong xã hội
Ở kỳ tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về vai trò của cộng đồng trong việc phát triển văn hóa bảo vệ đại dương, từ đó thúc đẩy hành động bảo vệ đại dương trong cộng đồng và xã hội.
Kỳ 1: Khai mở đại dương- Giáo dục để yêu và bảo vệ biển cả
KỲ 2: Phương pháp giáo dục đại dương- khởi nguồn từ lớp học đến cộng đồng
Kỳ 3: Những câu chuyện thành công truyền cảm hứng- Học sinh đã làm gì để bảo vệ đại dương
kỳ 4:Giáo dục đại dương- Hành trình từ chính sách đến thực tiễn giảng dạy
Nguyên Hoàng biên soạn từ marinebiodiversity
