Trong hành trình xây dựng một ngành thủy sản bền vững, yếu tố môi trường thường được đặt lên hàng đầu. Tuy nhiên, vẫn còn một “mảnh ghép” quan trọng chưa được chú ý đúng mức: mức lương của người lao động – đặc biệt là lao động phổ thông trong ngành nuôi trồng thủy sản.
Trong bài viết “Living wage – the missing piece in sustainable seafood” được đăng trên trang web chính thức của Hội đồng Quản lý Nuôi trồng Thủy sản (Aquaculture Stewardship Council – ASC), tổ chức này đã chỉ ra rằng mức lương đủ sống cho người lao động vẫn chưa được đưa vào làm tiêu chí phổ biến trong hầu hết các hệ thống chứng nhận bền vững hiện nay.
Bài viết cho rằng đây là một thiếu sót lớn nếu muốn ngành thủy sản phát triển thực sự toàn diện.
Mức lương đáng sống – không chỉ là con số
ASC cùng với Liên minh Global Living Wage Coalition (GLWC) định nghĩa “mức lương đáng sống” là khoản thu nhập đủ để một người lao động và gia đình của họ có thể trang trải các nhu cầu cơ bản như thực phẩm, nhà ở, y tế, giáo dục và có một khoản tiết kiệm tối thiểu.
Mức lương này được tính dựa trên điều kiện cụ thể của từng địa phương, từng quốc gia, chứ không áp dụng một con số chung cho toàn cầu.
Vì thế, ASC đã đưa khái niệm này vào các tiêu chuẩn chứng nhận mới nhất của mình. Từ năm 2022, tổ chức này đã phối hợp với IDH – Sáng kiến Thương mại Bền vững – phát triển công cụ đánh giá lương gọi là “Salary Matrix”, nhằm đo khoảng cách giữa mức lương hiện tại tại các trại nuôi với mức lương đáng sống tại khu vực đó.
Đo lường bằng dữ liệu cụ thể
Theo chia sẻ từ ASC, quá trình thử nghiệm công cụ “Salary Matrix” đã được triển khai tại ba quốc gia (gồm Việt Nam) với các trang trại nuôi tôm và cá tra đã được chứng nhận ASC.
Tại đây, người sử dụng lao động được yêu cầu nhập dữ liệu về lương cơ bản, phụ cấp, phúc lợi hiện vật như bữa ăn, chỗ ở, hỗ trợ y tế… Sau đó, phần mềm sẽ tự động so sánh với mức chuẩn được GLWC cập nhật hằng năm để xác định khoảng cách.
Ví dụ, ở một trang trại nuôi cá tại Đồng bằng sông Cửu Long, mức benchmark lương đáng sống năm 2023 được xác định là 9,800,000 VND/tháng.
Tuy nhiên, mức lương thực nhận của công nhân chỉ khoảng 8,800,000 VND/tháng – tức vẫn còn thấp hơn khoảng 10%. Với các kỹ thuật viên, khoảng cách này hẹp hơn, chỉ còn 3–5%.
Đây là bằng chứng rõ ràng cho thấy mức lương hiện tại tuy đã cải thiện so với mặt bằng chung nhưng vẫn chưa đạt được mức đủ sống theo tiêu chuẩn quốc tế.
Việt Nam – bài học từ thí điểm thực tế
Trong quá trình thử nghiệm, IDH đã phối hợp với Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam và CNV International (tổ chức lao động Hà Lan) triển khai mô hình đối thoại xã hội tại các nhà máy chế biến thủy sản ở Cà Mau và Kiên Giang.
Người lao động tại đây được đào tạo về quyền lợi, kỹ năng đàm phán, và đồng thời doanh nghiệp cũng được hướng dẫn cách xây dựng kế hoạch tăng lương theo từng năm.
Kết quả ghi nhận từ một nghiên cứu độc lập do MacAlister Elliott and Partners (MEP) thực hiện cho thấy: các trang trại tôm Việt Nam đạt chứng nhận ASC có giá bán cao hơn 76,4% so với trang trại chưa chứng nhận. Ngoài ra, điều kiện làm việc, mức lương và các khoản phúc lợi đều có xu hướng cải thiện rõ rệt.
Điều này chứng minh rằng việc hướng tới trả lương đáng sống không chỉ là gánh nặng tài chính mà còn là cơ hội đầu tư dài hạn – giúp nâng cao chất lượng sản phẩm, mở rộng thị trường xuất khẩu, và xây dựng hình ảnh doanh nghiệp bền vững.
Không chỉ là trách nhiệm của một bên
ASC nhấn mạnh rằng việc đảm bảo mức lương đáng sống không thể chỉ là trách nhiệm của người nuôi hay nhà máy chế biến. Đây phải là trách nhiệm chuỗi: từ nhà bán lẻ, nhà nhập khẩu, đến chính phủ và tổ chức xã hội dân sự.
Khi người tiêu dùng ở châu Âu, Nhật Bản hay Bắc Mỹ sẵn sàng chi trả nhiều hơn cho sản phẩm “có trách nhiệm xã hội”, điều đó cho thấy tiềm năng về kinh tế nếu các doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư vào cải thiện điều kiện lao động.
Về mặt kỹ thuật, ASC đã cập nhật quy định yêu cầu các trang trại phải đánh giá mức lương thực tế hằng năm so với mức chuẩn địa phương, công khai báo cáo và xây dựng kế hoạch cải thiện. Các khoản hỗ trợ bằng hiện vật được phép tính vào thu nhập, nhưng không được thay thế cho lương tối thiểu.
Kết luận: Lương là nền tảng của sự bền vững
Trong ngành thủy sản, việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên một cách hợp lý và đảm bảo an sinh cho người lao động cần được nhìn nhận là hai mặt của cùng một vấn đề. Mức lương đáng sống là một chỉ số cốt lõi để đo lường “sự bền vững xã hội” – điều mà ngành thủy sản Việt Nam đang hướng đến.
Việc tích hợp các tiêu chuẩn như của ASC không chỉ giúp doanh nghiệp Việt nâng cao vị thế trên thị trường quốc tế, mà còn tạo ra nền tảng để xây dựng một ngành thủy sản hài hòa giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và đảm bảo công bằng xã hội.
Hoàng Nguyên
