Giáo dục đại dương không chỉ đơn thuần là việc truyền đạt kiến thức về biển cả, mà là quá trình xây dựng tư duy, cảm xúc và trách nhiệm đối với một trong những hệ sinh thái quan trọng nhất của hành tinh. Sau khi khai mở nhận thức về đại dương – như đã trình bày trong kỳ trước – câu hỏi tiếp theo là: làm thế nào để giáo dục đại dương hiệu quả, để kiến thức không chỉ dừng lại ở lý thuyết mà còn trở thành hành động thiết thực?
Học sinh là trung tâm: Phương pháp giáo dục đổi mới
Trong các hội thảo dành cho giáo viên do Trung tâm Khoa học Đa dạng Sinh học Biển (MBSC) tổ chức, các phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm được nhấn mạnh nhằm giúp các em tiếp cận đại dương một cách chủ động và hứng thú hơn. Thay vì những bài giảng truyền thống chỉ tập trung vào việc truyền đạt lý thuyết, các giáo viên được khuyến khích sử dụng các phương pháp sáng tạo và thực tiễn.
Một trong số đó là học tập dự án, trong đó học sinh không chỉ nghe giảng mà còn trực tiếp tham gia vào các hoạt động thực tế như thu thập và phân tích mẫu nước biển, khảo sát tác động của ô nhiễm nhựa tại các bãi biển địa phương, hoặc thiết kế những chiến dịch truyền thông nhằm nâng cao ý thức bảo vệ môi trường biển. Qua đó, các em không chỉ lĩnh hội kiến thức mà còn rèn luyện các kỹ năng quan trọng như nghiên cứu, làm việc nhóm và tư duy phản biện – những kỹ năng thiết yếu trong thế kỷ 21.
Bên cạnh đó, học tập qua trải nghiệm thực tế cũng được đánh giá cao. Việc tổ chức các chuyến tham quan thực địa, tham gia dọn dẹp bãi biển hay quan sát hệ sinh thái ven biển giúp học sinh cảm nhận một cách sâu sắc về đại dương và những thách thức mà môi trường biển đang đối mặt. Theo các chuyên gia, trải nghiệm thực tế không chỉ tạo ra sự kết nối cảm xúc bền chặt giữa con người và thiên nhiên mà còn thúc đẩy các em tích cực hơn trong việc bảo vệ môi trường.
Công nghệ số cũng là một công cụ hỗ trợ đắc lực trong giáo dục đại dương hiện đại. MBSC đã giới thiệu việc sử dụng các công nghệ tiên tiến như mô hình thực tế ảo, camera ghi hình dưới nước, phần mềm mô phỏng hệ sinh thái biển và các ứng dụng di động. Những công cụ này giúp học sinh tương tác trực tiếp với môi trường đại dương ngay trong lớp học, tạo ra các trải nghiệm sinh động, kích thích sự tò mò và khám phá.
Cuối cùng, giáo dục đại dương còn được tiếp cận theo phương pháp liên ngành và liên môn, bởi đại dương vốn là một hệ sinh thái phức tạp liên kết nhiều lĩnh vực như sinh học, địa lý, vật lý, hóa học, lịch sử và văn hóa. Việc giảng dạy liên môn giúp học sinh nhận thức được những mối quan hệ đa chiều, từ biến đổi khí hậu cho đến các vấn đề xã hội và kinh tế, từ đó các bài học trở nên toàn diện và có sức lan tỏa sâu rộng hơn.
Giáo viên – Những người kiến tạo thay đổi
Hội thảo của MBSC nhấn mạnh vai trò then chốt của giáo viên trong quá trình chuyển đổi giáo dục đại dương. Giáo viên không chỉ là người truyền tải kiến thức mà còn là người dẫn dắt, tạo cảm hứng và hỗ trợ học sinh phát triển khả năng tư duy độc lập và kỹ năng giải quyết vấn đề.
Để làm được điều đó, giáo viên cần được trang bị kiến thức khoa học cập nhật, các công cụ giảng dạy hiện đại và phương pháp sư phạm sáng tạo. Hội thảo MBSC đã cung cấp cho các giáo viên một bộ công cụ giáo dục đa dạng, từ tài liệu bài giảng, bài tập thực hành, đến nền tảng trực tuyến giúp họ kết nối với các chuyên gia và cộng đồng giáo dục đại dương toàn cầu.
Những trải nghiệm của giáo viên tham gia workshop cho thấy, sự thay đổi tư duy bắt đầu từ chính họ: từ nhận thức “giáo dục đại dương chỉ dành cho vùng biển” thành “đại dương là câu chuyện toàn cầu, liên quan trực tiếp đến cuộc sống hàng ngày của mỗi người.” Từ đó, giáo viên truyền cảm hứng cho học sinh khám phá và yêu quý đại dương.
Kết nối cộng đồng – Tạo nên sức mạnh tập thể
Một bài học quan trọng được rút ra từ các chương trình giáo dục đại dương thành công là sự kết nối giữa lớp học và cộng đồng rộng lớn. Đại dương là tài sản chung của nhân loại, và việc bảo vệ nó đòi hỏi sự tham gia của mọi tầng lớp xã hội.
Giáo dục đại dương không nên giới hạn trong phòng học mà cần mở rộng qua các hoạt động như dọn dẹp bãi biển, chiến dịch giảm rác thải nhựa, hay các chương trình trồng lại rạn san hô. Việc học sinh được trực tiếp tham gia các hoạt động này không chỉ củng cố kiến thức mà còn phát triển trách nhiệm công dân, tạo nên những hành động thiết thực góp phần bảo vệ đại dương.
Ngoài ra, việc mời các chuyên gia, nhà khoa học biển, các tổ chức bảo vệ môi trường đến trường để chia sẻ, trao đổi giúp học sinh mở rộng tầm nhìn và nhận thức sâu sắc hơn về các thách thức và giải pháp liên quan đến đại dương.
Tính địa phương và linh hoạt trong giáo dục đại dương
Việt Nam với hơn 3.200 km bờ biển sở hữu những đặc điểm sinh thái biển phong phú, đa dạng. Chính vì vậy, việc xây dựng các chương trình giáo dục đại dương cần gắn liền với điều kiện địa phương, giúp học sinh nhận ra những giá trị và vấn đề cụ thể của biển quê hương.
Giáo viên được khuyến khích tùy chỉnh nội dung và phương pháp dạy học phù hợp với đặc điểm vùng miền, tạo sự gần gũi, hấp dẫn và dễ tiếp nhận cho học sinh. Bên cạnh đó, sự phối hợp với các địa phương, các tổ chức cộng đồng trong xây dựng và triển khai các dự án giáo dục đại dương cũng góp phần làm sâu sắc hơn mối quan hệ giữa học sinh với môi trường biển.
Giáo dục đại dương không phải là mục tiêu dễ dàng, nhưng với những phương pháp đổi mới, sự đồng hành của giáo viên và sự kết nối cộng đồng chặt chẽ, nó sẽ tạo nên những thế hệ trẻ không chỉ hiểu về đại dương mà còn sẵn sàng hành động để bảo vệ và phát triển bền vững tài nguyên biển.
Mời bạn đón đọc Kỳ 3: Những câu chuyện thành công truyền cảm hứng – Học sinh Việt Nam và thế giới đã làm gì để bảo vệ đại dương?
Trong kỳ tiếp theo, chúng ta sẽ cùng khám phá những ví dụ thực tế, các dự án giáo dục đại dương đã tạo ra sự thay đổi tích cực ở nhiều vùng biển trên thế giới, cũng như những bài học quý giá cho giáo dục đại dương tại Việt Nam.
Nguyên Hoàng biên soạn từ marinebiodiversity
