Ăn đủ chất béo lành mạnh rất tốt cho sức khỏe não bộ và tim mạch , nhưng nghiên cứu mới có thể cung cấp nhiều bằng chứng hơn nữa về việc bổ sung chúng – đặc biệt là omega-3 – vào chế độ ăn uống của bạn.
“Chúng tôi phát hiện ra rằng tỷ lệ omega-6 so với omega-3 cao hơn có liên quan đến nguy cơ tử vong cao hơn”, Yuchen Zhang, tác giả chính của nghiên cứu tháng 4 được công bố trên tạp chí eLife, cho biết trong một thông cáo báo chí. Zhang là nghiên cứu sinh tiến sĩ tại khoa dịch tễ học và thống kê sinh học tại Cao đẳng Y tế Công cộng của Đại học Georgia.
Axit béo Omega-3 có trong thực phẩm bao gồm cá – đặc biệt là cá béo như cá hồi, cá ngừ và cá mòi – cũng như hạt lanh, quả óc chó, hạt chia và trong các chất bổ sung chế độ ăn uống như dầu cá .
Theo Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ, ba loại axit béo omega-3 chính là axit alpha-linolenic, hay ALA; axit eicosapentaenoic, hay EPA; và axit docosahexaenoic, hay còn gọi là DHA . Cơ thể phải hấp thụ cả ba loại này từ thực phẩm và omega-3 góp phần vào sức khỏe của tim, mạch máu, phổi, hệ miễn dịch và hệ nội tiết.
Mặt khác, các loại thực phẩm giàu axit béo omega-6 bao gồm các loại hạt, hạt giống, ngô và đậu nành — và các loại dầu và chất bảo quản được sản xuất từ những thực phẩm này, các tác giả cho biết. Axit linoleic là axit béo omega-6 phổ biến nhất.
Zhang cho biết: “Có một số bằng chứng cho thấy tỷ lệ chất béo omega-6 so với omega-3 cao, đặc trưng của chế độ ăn uống phương Tây — 20:1 hoặc thậm chí cao hơn, so với tỷ lệ ước tính là 1:1 trong hầu hết quá trình tiến hóa của con người — góp phần gây ra nhiều bệnh mãn tính, bao gồm bệnh tim mạch, ung thư và các rối loạn tự miễn dịch”.
Nhưng bà nói thêm rằng kết quả của các nghiên cứu trước đây không đồng nhất và ít nghiên cứu nào điều tra vai trò của sự mất cân bằng trong tỷ lệ tử vong. Ngoài ra, việc đo chính xác lượng axit béo hấp thụ là rất khó, một phần là do phụ thuộc vào hồi ức của chính người tham gia về lượng thức ăn họ hấp thụ.
Zhang và các nhà nghiên cứu khác đã tìm hiểu mối liên hệ giữa tỷ lệ omega-3/omega-6 trong huyết tương — một biện pháp khách quan hơn — và tử vong do mọi nguyên nhân, đặc biệt là do ung thư hoặc bệnh tim mạch, hai nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên toàn thế giới.
Họ đã sử dụng dữ liệu từ 85.425 người đã tham gia nghiên cứu UK Biobank , nghiên cứu này đã theo dõi kết quả sức khỏe của hơn nửa triệu người trong độ tuổi từ 40 đến 69 tại Vương quốc Anh trong ít nhất một thập kỷ.
Những người tham gia, có mẫu huyết tương được thu thập từ năm 2007 đến năm 2010, đã trả lời bảng câu hỏi về chế độ ăn uống của họ, bao gồm cả việc họ có dùng thực phẩm bổ sung dầu cá hay không.
Sau gần 13 năm theo dõi, các tác giả phát hiện ra rằng những người tham gia có tỷ lệ omega-6 so với omega-3 cao nhất có khả năng tử vong sớm do bất kỳ nguyên nhân nào cao hơn 26%, khả năng tử vong do ung thư cao hơn 14% và khả năng tử vong do bệnh tim cao hơn 31% so với những người có tỷ lệ thấp nhất.
Xét riêng lẻ, cả mức omega-6 và omega-3 cao đều có liên quan đến nguy cơ tử vong sớm thấp hơn. Nhưng tác dụng bảo vệ của omega-3 lớn hơn, có thể giải thích “tại sao có tỷ lệ omega-6 so với omega-3 cao lại có liên quan đến tác hại”, các tác giả cho biết.
Bất chấp những phát hiện, nghiên cứu này “chỉ là một ‘bức ảnh chụp nhanh’ về thời điểm các dấu hiệu sinh học và lượng omega 3 và 6 hấp thụ trong chế độ ăn uống. Đây là mối tương quan, không phải là nguyên nhân”, Tiến sĩ Lauren R. Sastre, giám đốc Chương trình Farm to Clinic và phó giáo sư khoa khoa học dinh dưỡng tại Đại học East Carolina, cho biết qua email. Sastre không tham gia vào nghiên cứu này.
“Và thậm chí mối quan hệ đó cũng không thể được hỗ trợ mạnh mẽ do những sai sót về phương pháp luận khi không xem xét các thành phần chế độ ăn uống khác đối với kết quả sức khỏe/lâm sàng tổng thể”, Sastre nói thêm.
“Có nhiều thành phần thực phẩm chống viêm (chất dinh dưỡng, hóa chất thực vật, v.v.) có liên quan đến việc giảm tỷ lệ tử vong do mọi nguyên nhân, ung thư và (bệnh tim mạch), và chỉ đánh giá omega 3 và 6 — có thể có những yếu tố gây nhiễu mạnh có thể làm sai lệch kết quả”.
Quản lý lượng hấp thụ chất béo lành mạnh
Kristin Kirkpatrick, chuyên gia dinh dưỡng tại Cleveland Clinic và là tác giả của cuốn “Sức khỏe tái tạo: Khám phá loại trao đổi chất của bạn và tái tạo gan trọn đời” cho biết nếu sự cân bằng omega-6/omega-3 thực sự liên quan nhiều hơn đến nguy cơ tử vong sớm so với những gì nghiên cứu có thể chứng minh thì có thể là do chức năng có thể có của axit arachidonic , một loại axit béo omega-6 .
Axit arachidonic là thứ mà cơ thể chuyển đổi từ axit linoleic. Theo Harvard Health , đây là “khối xây dựng cho các phân tử có thể thúc đẩy tình trạng viêm, đông máu và co thắt mạch máu”. Nhưng axit béo này cũng có thể được chuyển đổi thành các phân tử chống viêm và cục máu đông.
Kirkpatrick cho biết Omega-6 không hẳn là xấu, nhưng nếu dùng quá nhiều có thể làm mất tác dụng của các yếu tố chống viêm liên quan đến omega-3, do đó “một phương pháp cân bằng hơn… có thể sẽ có lợi”.
“Nguồn gốc của omega 6 cũng có thể là một yếu tố làm mất cân bằng”, cô ấy nói thêm qua email. “Ví dụ, dầu hạt đã qua chế biến cũng có thể chứa hàm lượng omega 6 cao”.
Kirkpatrick cho biết, tập trung vào sự cân bằng này và tăng lượng thực phẩm giàu omega-3 có thể quan trọng hơn là chỉ hạn chế những thực phẩm giàu omega-6.
Bà nói thêm: “Tôi cũng sẽ xem xét chất lượng của các loại thực phẩm giàu omega 6 trong chế độ ăn uống, hướng đến các loại thực phẩm nguyên chất… thay vì các sản phẩm chế biến nhiều hơn có thể chứa một lượng lớn thông qua việc bổ sung dầu hạt”.
Nếu bạn tò mò về tỷ lệ huyết tương của omega-6 so với omega-3, hãy hỏi bác sĩ về việc xét nghiệm. Trong quá trình hành nghề của Kirkpatrick, bà thường làm việc với bác sĩ của bệnh nhân vì mục đích này. Một số bệnh nhân yêu cầu xét nghiệm với mục đích cải thiện sức khỏe tâm thần , sức khỏe tim mạch hoặc nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ , bà cho biết.
Nhìn chung, Kirkpatrick cho biết, “điều quan trọng cần lưu ý là tỷ lệ mất cân bằng chỉ là một chương trong câu chuyện về tuổi thọ sức khỏe tốt hơn hay tệ hơn”.
“Ăn nhiều loại thực phẩm giàu chất xơ (có lợi cho hệ vi sinh vật đường ruột) và các thực phẩm giàu dinh dưỡng khác, cũng như ngủ đủ giấc, chất lượng tốt, kiểm soát căng thẳng và hoạt động thể chất đóng vai trò quan trọng trong việc chúng ta có thể duy trì sức khỏe tốt trong suốt cuộc đời hay không.”
Lê Quỳnh theo CNN
