Trước mối quan ngại ngày càng tăng về chi phí môi trường và sức khỏe của hoạt động sản xuất thực phẩm trên cạn, các chuyên gia cho rằng đã đến lúc phải chú ý đến vai trò của đại dương và thực phẩm xanh trong quá trình chuyển đổi hệ thống thực phẩm nói chung.
Gunhild A Stordalen Người sáng lập và Chủ tịch điều hành EAT, một tổ chức phi lợi nhuận chuyên chuyển đổi hệ thống thực phẩm toàn cầu thông qua khoa học kêu gọi để nuôi sống dân số ngày càng tăng của hành tinh một cách lành mạnh và bền vững cần chuyển hướng khỏi các loại protein động vật có giá trị cao, chẳng hạn như thịt đỏ,
Việc tăng cường tiêu thụ thực phẩm xanh là một phần quan trọng của tương lai thực phẩm lành mạnh – nhưng cần hiểu rõ rằng để đạt được điều này mà vẫn nằm trong ranh giới của những gì hành tinh có thể sản xuất bền vững.
Việc mở rộng quy mô thực phẩm xanh một cách bền vững có thể mở ra những cơ hội to lớn về sức khỏe, môi trường và kinh tế – bao gồm tạo việc làm và cải thiện sinh kế. Nó cũng mang đến một cơ hội duy nhất để giải quyết một số thách thức cấp bách nhất mà đại dương của chúng ta đang phải đối mặt.
Thức ăn màu xanh lam – tức là tất cả các sinh vật biển và nước ngọt có thể ăn được, bao gồm cá, động vật có vỏ và tảo, dù là đánh bắt tự nhiên hay nuôi trồng thủy sản – là nền tảng của chế độ ăn uống của khoảng 3 tỷ người hiện nay và có khả năng sẽ là một phần quan trọng hơn nhiều trong chế độ ăn uống của chúng ta trong tương lai.
Đây là nguồn protein chính và các vi chất dinh dưỡng thiết yếu và có liên quan đến việc giảm nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm như bệnh tiểu đường loại 2. Tuy nhiên, thức ăn màu xanh lam vẫn chưa được sử dụng và nghiên cứu đầy đủ như một phần của các biện pháp can thiệp dinh dưỡng toàn diện dựa trên thực phẩm.
Tăng cường khả năng tiếp cận và cung cấp thức ăn màu xanh lam, đặc biệt là cá nhỏ giàu dinh dưỡng, cho hơn 2 tỷ người hiện đang thiếu các vi chất dinh dưỡng quan trọng trong chế độ ăn uống của họ sẽ giúp đảo ngược xu hướng gia tăng tình trạng suy dinh dưỡng toàn cầu, mang lại những lợi ích đáng kể về mặt xã hội và kinh tế.
Tuy nhiên, nghiên cứu đăng trên Diễn đàn kinh tế thế giới cho rằng, nếu chỉ tập trung vào tiềm năng tăng trưởng và lợi ích sức khỏe chính của thực phẩm màu xanh lam chỉ cho thấy một mặt của vấn đề. Mặt kia của vấn đề đang hiển thị rõ, tình trạng đánh bắt quá mức, ô nhiễm ngày càng tăng ở các vùng ven biển và tốc độ đáng báo động của biến đổi khí hậu và axit hóa đại dương đang gây áp lực chưa từng có lên đại dương.
Để giải tỏa một số áp lực này, người ta đang hướng đến nuôi trồng thủy sản để đóng vai trò ngày càng nổi bật trong các hệ thống thực phẩm địa phương và toàn cầu. Tuy nhiên, khi xem xét ngành công nghiệp đang phát triển nhanh chóng này, chúng ta nhận ra rằng các ranh giới môi trường của nuôi trồng thủy sản phần lớn vẫn chưa được biết đến.
Chúng ta thường hiểu rằng dấu chân môi trường của cá và động vật có vỏ thấp hơn đáng kể so với thịt đỏ, nhưng những tác động này có thể thay đổi đáng kể tùy thuộc vào loài và hoạt động sản xuất.
Ví dụ, hãy nghĩ đến cá hồi được nuôi bằng đậu nành từ các vùng nhiệt đới, với lượng khí thải tiềm ẩn từ hoạt động vận chuyển và thậm chí là nạn phá rừng.
Các chuyên gia EAT cho rằng việc tăng sản lượng nuôi trồng thủy sản một cách bền vững đòi hỏi phải làm rõ ngay lập tức tác động của các hoạt động sản xuất khác nhau đối với các ranh giới hành tinh – bao gồm tập trung vào thức ăn, hệ thống sản xuất, loài và bệnh tật .
“Trong khi việc đi sâu vào thế giới thực phẩm xanh vẽ nên một bức tranh phức tạp, chúng ta nợ cả con người và hành tinh không lặp lại những sai lầm trong sản xuất thực phẩm trên cạn.” Gunhild A Stordalen đưa ra cảnh báo. “Trước khi đi quá xa, chúng ta phải hỏi: liệu thực phẩm xanh có thực sự giúp đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng của 10 tỷ người trong khi giúp đưa sản xuất thực phẩm vào ranh giới bền vững của hành tinh không?
Một báo cáo gần đây cho thấy, để thực hiện được tiềm năng tăng sản lượng thực phẩm xanh sẽ cần phải cải cách nghề đánh bắt, thiết lập và thực thi các giới hạn bảo tồn nghiêm ngặt và mở rộng nuôi trồng thủy sản bền vững – ví dụ thông qua việc tập trung nhiều hơn vào các loài không được cho ăn như trai.
Tuy nhiên, kiến thức chỉ là một phần của câu đố chuyển đổi hệ thống thực phẩm. Việc bảo vệ và phục hồi sức khỏe của các hệ sinh thái dưới nước trong khi tăng sản lượng thực phẩm lành mạnh cho dân số ngày càng tăng đòi hỏi phải hành động ngay bây giờ.
Một cách tiếp cận liên ngành và toàn diện đối với sản xuất thực phẩm xanh là chìa khóa – cách tiếp cận công nhận thực phẩm xanh là một thành phần tích hợp của toàn bộ hệ thống thực phẩm toàn cầu, không tách biệt khỏi nông nghiệp trên cạn.
Thực phẩm xanh nên được đưa vào các chính sách thực phẩm quốc gia, công nhận vai trò quan trọng của nó trong an ninh lương thực và dinh dưỡng – góp phần vào sinh kế cũng như sức khỏe con người.
Các bộ chịu trách nhiệm về thủy sản, y tế và thương mại nên hợp tác với nhau để đảm bảo các chính sách liên quan đến thực phẩm xanh được thống nhất.
Tính bền vững lâu dài của nghề cá đánh bắt phụ thuộc rất nhiều vào việc quản lý tốt hơn, bao gồm xóa bỏ tình trạng đánh bắt quá mức, đánh bắt bất hợp pháp, không được quản lý và không báo cáo, cũng như trợ cấp có hại. Một báo cáo mới đây nhận thấy rằng nếu được bảo vệ tốt, nghề cá đánh bắt có thể sản xuất nhiều hơn tới 20% sản lượng đánh bắt so với hiện nay.
Trong khi thực phẩm xanh tượng trưng cho cơ hội tăng sản lượng lương thực cho dân số ngày càng tăng, các hệ thống thủy sinh đã bị đẩy ra ngoài giới hạn môi trường. Chúng ta không được lặp lại những sai lầm của cuộc cách mạng xanh, bằng cách chỉ tập trung vào việc tăng sản lượng calo mà không chú ý đầy đủ đến chi phí môi trường và dinh dưỡng của con người.
Nguyễn Hoàng
