Khi bình minh ló dạng trên phá Tam Giang, nhuộm bầu trời sắc hồng và cam, ngư dân bắt đầu ngày làm việc. Qua nhiều thế hệ, đầm phá rộng lớn ở tỉnh Thừa Thiên Huế vừa là sinh kế vừa là lối sống của cộng đồng ngư dân địa phương.
Trần Văn Quyết, ở thôn Ngư Mỹ Thạnh, Xã Quảng Lợi, Quảng Điền, nhà ngó ra Phá Tam Giang nhưng mãi gần mươi năm trước mới gắn với nghề cá của cha ông.
Một ngày làm ngư dân vùng đầm phá này, Quyết kể chủ yếu là thả “lừ” hay còn gọi là “bát quái”. Lừ là một đoạn ống dài có khi đến 12 m được làm từ lưới và khung nhựa hay ống nước đã qua sử dụng, cao, rộng chừng 20 cm. Dụng cụ này được thả xuống phá để bắt tôm, cua kể cả cá. Thường thì cuối chiều Quyết hay các ngư dân khác sẽ thả lừ trên khắp vùng phá và khoảng hơn 3 giờ sáng thì đi thu lừ.
Ngắm ngư dân Tam Giang kéo lừ, nhìn khá thong dong. Với lực kéo nhịp nhàng, có càm giác như họ đang thả hy vọng vào vùng nước tĩnh lặng, và mỗi con cá đánh được là một minh chứng cho kỹ năng và sự kiên cường của họ. Từ mũi những chiếc thuyền gỗ, họ điều hướng qua các kênh mê cung của đầm phá, như được hướng dẫn bởi trí tuệ truyền qua nhiều thế hệ để về kịp tham gia họp chợ
Chợ Hải sản Phá Tam Giang mở vào lúc bình minh, hoạt động khuấy động sự yên tĩnh giữa mênh mông sóng nước này. Đắm mình trong ánh sáng dịu nhẹ của buổi sáng sớm, khu chợ trở nên sống động với khung cảnh, âm thanh và tràn đầy hương vị của biển.
Ngư dân địa phương với những chiếc thuyền chở đầy cá đánh bắt trong ngày, tụ tập để giới thiệu nhiều loại hải sản tươi sống đầy ấn tượng, được bày trên các quầy hàng tạm bợ hoặc ngay trên thuyền. Từ những con tôm tròn trịa và những con cua mọng nước cho đến những con cá lấp lánh và những loài động vật có vỏ tinh tế, khu chợ mang đến cái nhìn đầy mê hoặc về sự phong phú của phá Tam Giang.
Vùng đầm phá này, theo ông Phạm Văn Quý, Phó phòng Tài nguyên Môi trường huyện Quảng Điền, có đến 72 loại thủy hải sản. Có những giống đặc sản như cá Đối, cá Nâu, cá Hồng,…không ở đâu có được, giá mỗi kg bán tại chỗ đến 600-700 ngàn đồng.
Còn anh Võ Viết Đức, Trường phòng Văn hóa Thông tin huyện Quảng Điền thì bảo, đối với những ngư dân này, Tam Giang không chỉ là một vùng nước, đó là một hệ sinh thái sống động giúp duy trì cuộc sống của họ và gia đình họ. Họ đã chứng kiến sự lên xuống của nó, nhịp điệu theo mùa và tâm trạng luôn thay đổi của nó.
Nhưng Tam Giang cũng là một hệ sinh thái mong manh đang phải đối mặt với các mối đe dọa ngày càng tăng từ ô nhiễm, đánh bắt quá mức và phát triển ven biển. Đối với những ngư dân phụ thuộc vào nguồn lợi từ nó, sức khỏe của đầm không thể tách rời khỏi sức khỏe của chính họ.
Bất chấp những thách thức phải đối mặt, những ngư dân này vẫn kiên định với cam kết bảo tồn Tam Giang cho thế hệ mai sau. Thông qua các hoạt động đánh bắt cá bền vững, sự tham gia và vận động của cộng đồng, họ cố gắng bảo vệ nguồn tài nguyên quý giá của đầm phá.
Khi mặt trời lặn sau một ngày làm việc khác, tỏa ánh sáng vàng khắp đầm phá, những người đánh cá quay trở lại bờ với mẻ cá đánh được.
Họ là câu chuyện về sự kiên cường, hòa hợp với thiên nhiên và về mối liên kết lâu dài giữa con người và biển cả. Và trong tay họ, phá Tam Giang vẫn trường tồn, là minh chứng trường tồn cho sức mạnh cộng đồng và tinh thần quản lý.
Hướng dẫn viên là người cháy nắng
Ở cách trung tâm tỉnh Thừa Thiên Huế chừng 30 phút đi ô tô về xã Quảng Lợi nằm sát Phá Tam Giang thanh bình, nơi một loại hình du lịch độc đáo đang nở rộ, được dẫn dắt bởi chính những ngư dân từ lâu đã sống dựa vào vùng biển của nó để kiếm sống. Hợp tác xã Du lịch Bích Thạnh với gần trăm ngư dân là xã viên cùng nhau làm du lịch trải nghiệm
Vào lúc bình minh, nhóm du khách ở làng Tám, Hà Nội tập trung ở rìa đầm, háo hức bắt đầu cuộc hành trình được hướng dẫn bởi những người hiểu rõ bí mật của nó nhất. Thay vì hướng dẫn viên du lịch truyền thống, anh Nguyễn Đức Nhuận trong đoàn du khách ở Làng Tám nói, “ thật hay khi chính những ngư dân là người dẫn đường, mang đến cái nhìn trực tiếp về lối sống của họ”.
Lên những chiếc thuyền gỗ chắc chắn, nhóm du khách như được lạc vào một thế giới yên bình và đẹp đẽ của thiên nhiên sông nước Tam Giang. Khi những con thuyền lặng lẽ lướt trên mặt nước lung linh, những người ngư dân chia sẻ những câu chuyện về những nỗ lực và chiến công hàng ngày của họ, vẽ nên một bức tranh sinh động về cuộc sống trên đầm.
Vẫn theo cán bộ văn hóa Đức, một trong những điểm nổi bật của chuyến tham quan “một ngày làm ngư dân” là cơ hội chứng kiến kỹ thuật đánh cá truyền thống thực tế trên Phá Tam Giang. Với đôi bàn tay khéo léo, các ngư dân giăng lưới và bẫy, thể hiện những phương pháp lâu đời được truyền qua nhiều thế hệ. Du khách được mời thử sức mình với nghề câu cá, qua đó cảm nhận được về kỹ năng và sự kiên nhẫn cần thiết để kiếm sống trên mặt nước.
Khi ngày mới bắt đầu, các ngư dân hướng dẫn du khách đến những góc khuất của đầm phá, nơi những khu rừng ngập mặn tươi tốt tràn đầy sức sống tại vùng lõi Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tam Giang- Cầu Hai ở xã Quảng Thái. Tại đây, du khách thích ngắm chim trời có thể ngạc nhiên trước sự đa dạng của các loài chim sinh sống tại Tam Giang, kể cả những con thuộc Danh lục chim bảo vệ nghiêm ngặt của Cộng đồng Châu Âu như con choắt đốm đen duyên dáng đến những con diệc lửa hùng vĩ.
Rừng ngập mặn ngoài chức năng mà nó đảm nhiệm về môi trường, huyện Quảng Điền nhìn còn nhìn xa khi quy hoạch trồng rừng còn để hấp dẫn du khách có thể đến đây live stream
Đối với những người tìm kiếm hương vị ẩm thực địa phương, ngư dân mang đến cơ hội nếm thử hải sản tươi sống được chế biến theo cách truyền thống. Từ cá nướng thơm phúc đến bánh xèo tôm đậm đà vùng nước lợ, mỗi món ăn đều là minh chứng cho sự trù phú của đầm và trình độ ẩm thực của người dân nơi đây. Có thể ghé lên nhà chòi dựng ngoài phá vừa thưởng thức đặc sản địa phương vừa đón hoàng hôn trên Phá Tam Giang.
Nhưng có lẽ phần thưởng lớn nhất nằm ở sự kết nối giữa du khách và chủ nhà. Gương mặt đen sạm của Quyết nhưng hàm răng trắng bóng khiến nụ cười rất thân thiện. Tính cách người Phá Tam Giang hiền hòa được chia sẻ trong bữa ăn, câu chuyện và tiếng cười, những rào cản tan biến và tình bạn nảy nở trên những gương mặt mới trước đây còn xa lạ.
Theo lãnh đạo huyện Quảng Điền, khi chuyển sang làm du lịch, ngư dân phá Tam Giang không chỉ tìm được nguồn thu nhập mới mà còn là phương tiện gìn giữ nếp sống cho thế hệ mai sau. Thông qua niềm đam mê, kiến thức và lòng hiếu khách, họ mang đến cho du khách trải nghiệm thực sự đích thực- một trải nghiệm tôn vinh vẻ đẹp vượt thời gian và di sản văn hóa phong phú của góc đặc biệt này của Việt Nam.
Hoàng Nguyên
